ჯანდაცვის რეფორმის ახალი ეტაპის მოლოდინში

საყოველთაო აღიარებით, ჯანდაცვის სექტორი ის სფეროა, სადაც დღევანდელ ხელისუფლებას ყველაზე მეტი მიღწევები გააჩნია – უნივერსალური სახელმწიფო დაზღვევის და C ჰეპატიტის პროგრამებმა უამრავი ადამიანის გადარჩენა შეძლო და საზოგადოების თუ ექსპერტების მხრიდან, ძირითადად, მოწონებით სარგებლობს. ჯანდაცვის მინისტრი ერთ-ერთი ყველაზე რეიტინგული პოლიტიკოსია. და თუ წინა ხელისუფლების პირობებში ოჯახის წევრისათვის ჰოსპიტალური სამედიცინო დახმარების გაწევა ხშირად ოჯახოს ფინანსურ კაბალაში ჩავარდნას, კატასტროფული ვალების აღებას და საცხოვრებლის გაყიდვის სერიოზულ რისკს უკავშირდებოდა, დღეს ამ მხრივ მდგომარეობა მნიშვნელოვანწილად გამოსწორდა.

თუმცა, აქვე უნდა ითქვას, რომ ნებისმიერი რეფორმა იდეალური არასდროს არის და კურსის და პროგრამების კორექტირება  ყოველთვის დაუსრულებელი პროცესია. ისიც არაა დასამალი, რომ უნივერსალურ ჯანდაცვაში უაღრესად დიდი ხარჯების ჩადება, მაშინ, როცა განათლება, მეცნიერება, კულტურა, ეკოლოგია და სხვა სფეროები ჯერაც ლამის გერების ბედში აღმოჩნდნენ, ვერ იქნება სამუდამო სტრატეგია. უნივერსალური დაზღვევის პროგრამის ხარჯ-ეფექტურობა კრიტიკას იმსახურებდა, ისევე როგორც მისი სამიზნე აუდიტორიის პროფილი – რამდენად აუცილებელი იყო, რომ ნებისმიერ მოქალაქეს ჰქონოდა უნივერსალური ჯანდაცვის პაკეტით სარგებლობის უფლება? დღეს ეს უკვე შეცვლილია და ახლა საქმე იმაშია, რომ ქანქარის ერთი ზღვრული გადახრიდან („ყველამ თავად მიხედოს თავის ჯანდაცვას!“) მეორე უკიდურესობაში („ყველას ჯანდაცვას სახელმწიფო მიხედავს!“) გადასვლა არასდროს არ არის გამართლებული. და ზოგადად სწრაფი და 180-გრადუსიანი ცვლილებები, რაც არ უნდა სწორი იყოს – პოლიტიკური, სოციალური თუ ეკონომიკური მიზნებით, ხშირად სერიოზულ გამოწვევებს უკავშირდება – ან სისტემის, ან ამ სისტემით მოსარგებლეების მხრიდან გაუმართლებელი ზემოგების სურვილის და სისტემის ფინანსური მდგრადობის კუთხით.

პარლამენტის ჯანდაცვის და სოციალურ საქმეთა კომიტეტის თავმჯდომარის კაკი ზოიძის ხელმძღვანელობით, რამდენიმე თვეა, ჯანდაცვის რეფორმის სამომავლო გეგმების შესახებ მეცნიერებთან, სპეციალისტებთან და ექსპერტებთან შეხვედრები ეწყობა. ა.წ. მაის-ივნისში მეც მქონდა რიგ ამ შეხვედრებში მონაწილეობის პატივი. გადავწყვიტე, იქ განხილულ საკითხებზე, პრობლემებსა და  შესაძლო გამოსავლებზე ჩემი მოსაზრებები გაგიზიაროთ.

შეხვედრებზე ჯანდაცვის სამინისტროს რეგულირების სამმართველოს უფროსის, ნათია ნოღაიდელის მიერ თვალსაჩინოდ იქნა წარმოდგენილი მთავარი სისტემური პრობლემები:

• კადრების არათანაბარი განაწილება
• ექიმების ჭარბი რაოდენობა
• ექიმებისა და ექთნების არაბალანსირებული თანაფარდობა
• ექთნების როლის, ფუნქციებისა და საჭიროებების უგულებელყოფა
• სამედიცინო კადრების არათანაბარი გეოგრაფიული განაწილება
• ფართო პროფილის ექიმების ნაკლებობა
• დაბალი პროდუქტიულობა
• დისბალანსი ადამიანური რესურსის წარმოებასა და მოთხოვნას შორის
• შრომითი და სოციალური დაცვის მექანიზმების არასრულფასოვნება და დაბალი ანაზღაურება
• კადრების დაბერების ტენდენცია
• პერსონალის არასათანადო კვალიფიკაცია.

შევეცდები, ზოგიერთ ამ პრობლემაზე და მათი გადაჭრის ან შემცირების სავარაუდო გზებზე შევჩერდე:

• ექიმებით უზრუნველყოფის მაჩვენებელი – 653.9
• ექთნებით უზრუნველყოფის მაჩვენებელი – 440.5
• ექთნებისა და ექიმების თანაფარდობა – 0.67 – 0.8 (ამაზე ნაკლები მხოლოდ საბერძნეთს აქვს – 0.6, თურქეთს – 1.4)
• ექიმებით უზრუნველყოფის მაჩვენებელი სტომატოლოგიური სპეციალობების გარეშე – 586.5

როგორც ვხედავთ, საქართველო გამოირჩევა ექიმებით უზრუნველყოფის მაღალი და ექთნებით უზრუნველყოფის დაბალი მაჩვენებლებით, რაც ჯამში ექთნები/ექიმები-ის ძალიან ცუდ მაჩვენებელს იძლევა, რომელიც დამოუკიდებლობის პერიოდში არამცთუ არ გაუმჯობესდა, არამედ გაუარესდა კიდეც (1995 წელს 1.25 იყო). განსაკუთრებით ცუდია ეს თანაფარდობა თბილისში, შედარებით უკეთესი – რაჭა-ლეჩხუმში, სამცხე-ჯავახეთში და მცხეთა-მთიანეთში.

თუმცა, თსსუ-ის პროფ ზაზა ბოხუას აზრით, სამინისტროს მიერ მოყვანილი სტატისტიკა, სავარაუდოდ, ეყრდნობა გაცემული სერტიფიკატების, და არა – სადღეისოდ სექტორში მომუშავე პროფესიულად აქტიური ექიმების რაოდენობას. მართლაც, ყოველი ჩვენთაგანი ადვილად გაიხსენებს იმ ახლობლებს და ნათესავებს, რომლებიც ექიმის დიპლომის და სერტიფიკატის ფლობის მიუხედვად, დიდი ხანია, ექიმებად აღარ მუშაობენ. ამიტომ, როგორც ექიმების რაოდენობის მაჩვენებელი, ასევე ექთნების/ექიმების ინდექსი, რეალობას, ალბათ, 10-30%-ით მაინც არის აცდენილი. თუმცა, ამით თავის  დამშვიდება, ალბათ არ იქნება სწორი. ისე კი,  ჯანდაცვის სახელმწიფო და კერძო სექტორში მომუშავე პროფესიონალების (და მათი დატვირთვის) აღრიცხვა არის სწორედ სურათის ნათლად დანახვის და პრობლემის ზუსტად იდენტიფიცირების აუცილებელი პირობა.

მთლიანობაში საქართველოში დღეს სამედიცინო პროფილის უმაღლესი სკოლების კურსდამთავრებულთა რაოდენობა 100,000 მოსახლეზე 27.8-ის ტოლია, მაშინ როცა დსთ-ს ქვეყნებში – 12.3, დანიაში – 14, ესტონეთში – 8, აშშ-ში – 6.4. ასე რომ, თუ ჩვენ ვაღიარებთ, რომ ექიმების ჭარბი რაოდენობა გვყავს, მაშინ აღნიშნულ პრობლემას ჭარბწარმოებით კიდევ უფრო ვამძიმებთ. თუმცა, აქვე გასათვალისწინებელია, რომ დღეს სამედიცინო პროფილის უმაღლესი დაწესებულებების სტუდენტთა საკმაო რაოდენობა უცხოელი სტუდენტებია, რომლებიც დამთავრების შემდეგ აქ დარჩენას არ აპირებენ. მაგალითად, თბილისის სახ. სამედიცინო უნივერსიტეტის ზოგიერთ ფაკულტეტზე უცხოელ სტუდენტთა ოდენობა ჩვენი თანამოქალაქეების რაოდენობას აჭარბებს კიდეც. ასე რომ, როგორც ზევით ხაზი გავუსვი – სამინისტროს მიერ დანახული დიდი სურათი (big picture) ბევრი ნიუანსის დაზუსტებას და მოზაიკის დეტალების ახლოდან დანახვას საჭიროებს.

სამედიცინო პროფესიების რეგულირება – საქართველოში რეგულირებადია მხოლოდ ექიმის და სტომატოლოგის სპეციალობები. მიუხედვად იმისა, რომ საექთნო პროფესიისა და საექთნო განათლების რეფორმირების სფეროში 90-იანი წლებიდან უამრავი რესურსი იქნა ჩადებული, მათ შორის, მსოფლიო ბანკის და US AID-ის დაფინანსებიდან, არც ექთნის, არც ბებია-ქალის და არც ექთნის თანაშემწის პროფესიები, ისევე, როგორც – ფარმაცევტისა, საქართველოში რეგულირებას არ ექვემდებარება. თანამედროვე მსოფლიოში აღნიშნული მდგომარეობა ნამდვილად დაუშვებელია. განსაკუთრებით, ექთნის პროფესიასთან მიმართებაში. საქართველოში საექთნო ასოციაცია უკვე ორი ათეული წელია არსებობს და ვფიქრობ, მასთან თანამშრომლობით ჯანდაცვის სამინისტროს არ უნდა გაუჭირდეს საკანონმდებლო ჩარჩოს დახვეწა და რეგულირების ინსტიტუციონალიზაცია. ეს კიდევ ერთი ნაბიჯი იქნება ამ პროფესიის სრულფასოვანი განვითარებისა და დაფასების გზაზე.

სამედიცინო (საექიმო) განათლება ორსაფეხურიანია – დიპლომამდელი (რომელიც სხვა პროფესიებში დაახლოებით ბაკალავრიატს უთანაბრდება) და დიპლომისშემდგომი – რეზიდენტურა და დოქტორანტურა. ამასთან, რეზიდენტურის დასრულება აუცილებელია საექიმო საქმიანობის დაწყებისათვის და აქ უკვე, განათლების სამინისტროს პარალელურად, რეგულირებაში ერთვება ჯანდაცვის სამინისტროც. მაგრამ როგორ ხდება სპეციალისტების რაოდენობის და განაწილების სტრატეგიული დაგეგმვა? აქ უპრიანი იქნება გავიხსენოთ დანიის მაგალითი – ქვეყანაში, რომელიც დაახლოებით საქართველოს ტოლია ფართობით და ოდნავ მეტი – მოსახლეობით, სამედიცინო სერვისის მომწოდებელი ორგანიზაციები უმეტესწილად კერძო სექტორს ეკუთვნის. მიუხედავად ამისა, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სისტემა 5 წლით ადრე ზუსტ გათვლას აკეთებს, თუ ჯანდაცვის რამდენი პროფესიონალი დასჭირდება მას პირველადი ჯანდაცვის რგოლში 5 წლის შემდეგ და სწორედ ლიცენზირების ეს ბარიერი განსაზღვრავს კადრების მომზადების შეკვეთას. ჩვენთან კი სამედიცინო და საექთნო განათლება, რომელიც დიდწილად კერძო სექტორია, ისე ახდენს სტუდენტების მიღებას, რომ ნაკლებად ითვალისწინებს არსებულ რეალიებს. სწორედ ამიტომ გვაქვს შემდგომში სერიოზული დისბალანსი. აღნიშნული პრობლემის მოგვარება მკაცრი ადმინისტრირებით არც დანიაში ხდება და არც ჩვენთან იქნება გამართლებული. უბრალოდ, თუ იარსებებს სამედიცინო და საექთნო განათლების დაწესებულებათა შეფასების ისეთი ღია კრიტერიუმი, როგორიც არის მათი კურსდამთავრებულების დასაქმების რეიტინგები, მაშინ, სავარაუდოდ, მაღალრეიტინგულ სკოლებს და უნივერსიტეტებს გაცილებით მეტი აბიტურიენტი ეყოლებათ, ვიდრე მათ კონკურენტებს, რომელთაც ან სწავლის ხარისხის ამაღება მოუწევთ, ან აბიტურიენტთა რაოდენობას ვერ შეავსებენ. პრობლემა ისაა, რომ საქართველოში არც გვაქვს იმის სტატისტიკა და გათვლები, რამდენი ექიმი ან ექთანი გვჭირდება, რამდენი – ზოგადი პროფილის და რამდენი – ვიწრო პროფილისა. ხოლო საექთნო სასწავლებლებისთვის აბიტურიენტთა კვოტირება იმის მიხედვით ხდება, რამდენი კვადრატული მეტრი ფართი, რამდენი ოთახი, რამდენი სკამი და რამდენი კომპიუტერი აქვთ საექთნო კოლეჯებს. არაფერი მაქვს ამ ინდიკატორების საწინააღმდეგო, მაგრამ მათი ერთადერთ კრიტერიუმებად ჩათვლა დაუშვებელი მგონია. თუ საექიმო და საექთნო პროფესიები პაციენტზე და ხარისხზე ორიენტირებული გვინდა, რომ იყოს, ასევე აუცილებელია, რომ სასწავლო დაწესებულების რეიტინგების განსაზღვრაში ფასებოდეს წინა წლების კურსდამთავრებულების დასაქმებისა და წარმატების სხვა მაჩვენებლები – მაგალითად, სამედიცინო პროფესიაში – უცხოურ სარეზიდენტო პროგრამებში წარმატების, უცხოური გრანტების მოზიდვის, მნიშვნელოვანი სამეცნიერო აღმოჩენების და სხვა მსგავსი ინდიკატორები. სწორედ ამ თვლადი და გამჭვირვალე რეიტინგების მიხედვით (იმის მსგავსად, Booking.com-ზე რომ არის ყველა სასტუმროს რეიტინგები) სახელმწიფომ შეიძლება ზოგიერთ სასწავლებელს კვოტის გაზრდის შეთავაზებაც კი გაუკეთოს, ან რამე სხვა შეღავათით – მაგალითად, დაბალპროცენტიანი კრედიტის მიღებაში, დაეხმაროს, ხოლო ნაკლებ წარმატებულებს კი – პირიქით, კვოტა შეუმციროს კიდეც, იმისდა მიუხედავად, რამხელა ფართი ან რამდენი კომპიუტერი აქვს ამ სასწავლო დაწესებულებას. ამ მხრივ, დამსაქმებელთა ასოციაციების და პროფკავშირების მხრიდან მოწოდებული გაზომვადი და ობიექტური ინფორმაცია შეიძლება მნიშვნელოვანი და საჭირო ინდიკატორი აღმოჩნდეს.

სამედიცინო საქმიანობის ხარისხის შეფასება ასევე ჯანდაცვის სამინისტროს, კერძოდ კი პროფესიული განვითარების საბჭოს – კომპეტენციაა. მაგრამ რა კრიტერიუმებით აფასებს იგი სპეციალისტთა კომპეტენციას და მათი საქმიანობის ხარისხს? მხოლოდ საჩივრებით და ამ საჩივრებზე რეაგირებით? თუ არ გავხდებით პროაქტიულები და წინასწარ არ მოვახდენთ სისტემური პრობლემების იდენტიფიცირებასა და პრევენციას, მუდამ ხანძრის ლიკვიდაციის რეჟიმში ვიქნებით და არა – ხანძრის თავიდან აცილებისა, რაც უფრო ეფექტურია და უფრო ჰუმანურიც – არა მარტო პაციენტთან, არამედ – სამედიცინო პერსონალთან მიმართებაშიც. არაა აუცილებელი რეგულირების და შემოწმების ტვირთის მთლიანად სამინისტროს კისერზე აკიდება და ამით სახელმწიფო ბიუროკრატიული აპარატის მნიშვნელოვანი ზრდა. მიზანშეწონილი მგონია, რომ გარკვეული მოდულები – უწყვეტი განათლების სისტემა, ინფექციების კონტროლი, ხარისხის კონტროლი, გაიდლაინების დანერგვის და შემოწმების სისტემა და სხვა – სავალდებულოდ ითვლებოდეს, თუნდაც – კერძო ორგანიზაციებისათვის, ხოლო მათი არარსებობის შემთხვევაში ამ ორგანიზაციებს სელექტიური კონტრაქტირებისას შესაბამისი და წინასწარ ცნობილი  (!) სისტემის თანახმად – ქულები აკლდებოდეთ. ასევე ქულების დაკლება შეიძლება განისაზღვროს მაშინაც, თუ რაიმე სერიოზული შემთხვევის – პაციენტის გარდაცვალების ან მცდარი პრაქტიკის დაფიქსირებისას, შემოწმება აღმოაჩენს, რომ აღნიშნული მოდულების ფუნქციონირება დადგენილი წესიდან და პროცედურებიდან სერიოზული გადახრით ხდებოდა. არაფერი ისე ეფექტურად არ მოქმედებს საბაზრო ურთიერთობების პირობებში, როგორც ფინანსური ჯარიმები  პროცედურული ხარვეზებისათვის (განსაკუთრებით – ამ ხარვეზების რეციდივულად გამეორებისათვის!) და პირიქით, ფინანსური და სხვა სტიმულები – პროცედურების/სტანდარტების განუხრელად დაცვისათვის. როცა ეს კულტურა სტანდარტად დანერგილი და მკაცრად და ხანგრძლივად განხორციელებული იქნება, სავარაუდოდ, სახელმწიფოს მხრიდან ნაკლები ბიუროკრატიული აპარატიც კი გაცილებით უფრო ეფექტურად იმუშავებს.

გეოგრაფიულ და პროფილურ დისბალანსთან გამკვლავებისთვის საუკეთესო გადაწყვეტილებად ამ დისბალანსის ფინანსური მართვა მესახება – რაც და სადაც გვაკლია, იქ სახელმწიფომ ასეთი კადრების ეკონომიკური და სოციალური სტიმულირება უნდა მოახდინოს. მაგალითად, მთიან რეგიონებში ხელფასის ნამატები, ბინებით უფასო ან ნაწილობრივი უზრუნველყოფა, იაფი კრედიტის აღების პირობები ან კრედიტის გადავადება, ოჯახის წევრების სწავლის, სამედიცინო დაზღვევის, ასევე, – თავად პროფესიონალების უწყვეტი განათლების დაფინანსება  და თანადაფინანსება. შესაძლებელია ახალდამთავრებულთა რეგიონებში განაწილების წესის უფრო ეფექტურად გამოყენება – კარიერული ზრდის უკეთესი პოტენციალის შეთავაზებით მათთვის, ვინც ამ ნაბიჯს ხანგრძლივი პერიოდით (მაგ, 5 წლით და მეტით) გადადგამს, ხოლო 3-წლიანი შეიძლება სავალდებულოც იყოს, ოღონდ რაიონის არჩევის საშუალება თავად უნდა დავუტოვოთ. ალბათ, სწორედ ამ ხარვეზის ბრალი იყო, რომ წელს მაღალმთიან რეგიონებში ადგილები დარჩა, რადგან აპლიკანტებს (მომატებული ხელფასების წყალობით მსურველები მართლაც იყო) არ შეეძლოთ რაიონის თავისუფლად არჩევა. მისასალმებელია, რომ 2014-15 წლებში მთიან და მოსაზღვრე რაიონებისთვის შერჩეული იქნა იქ დეფიციტურ 7 პრიორიტეტულ სპეციალობებში 27 მაძიებელი, რომელიც სათანადო გადამზდებას გადის და უკვე 4-მა დაასრულა, სპეციალობით “გადაუდებელი მედიცინა”. თუმცა, ეს ძალიან ცოტაა და ამ მიმართულებით მუშაობა, ალბათ, უნდა გაძლიერდეს.

ფართო პროფილის ექიმების ნაკლებობა იმ მედლის მეორე მხარეა, სადაც სპეციალისტთა წილმა უკვე 78%-ს მიაღწია! და ვინმე თავს დადებს ამ სპეციალისტთა მაღალ ხარისხზე? რა ხარისხზეა საუბარი, თუ მათი დიდი ნაწილი მინიმალური დატვირთვით მუშაობს? ხომ არ სჯობია, რომ ასეთ შემთხვევებში სახელმწიფომ მათ უფრო აქტიურად შესთავაზოს ფართო პროფილის სპეციალისტად რე-კვალიფიკაცია? – სათანადო მოკლევადიანი გადამზადების გავლით და რეგიონებში დასაქმების და ხელფასის მაღალი რანგის გარანტირებით? აქვე ისიც უნდა აღვნიშნო, რომ ზოგჯერ პოპულარული სამედიცინო დაწესებულებების ამბულატორიულ დეპარტამენტებში სპეციალისტების მიერ ავადმყოფის გასინჯვისა და კონსულტირების დრო შემაშფოთებლად მცირეა – 7-დან 10 წუთამდეა ხოლმე. არადა, მხოლოდ ანამნეზის ნორმალურად შეკრებასაც კი ხშირად ამაზე მეტი დრო სჭირდება. ალბათ, უნდა დავფიქრდეთ იმაზეც, როგორია იმ მედლის მეორე მხარე, როცა სპეციალისტი სამუშაო დღის განმავლობაში 30-40-ზე მეტი ავადმყოფის კონსულტირებას ახდენს, რამდენად კარგია ასეთი „რეკორდული სისწრაფე“, რომელიც ჩარლი ჩაპლინის „დროის მანქანის“ კონვეირს მოგვაგონებს. კონვეირზე გამახსენდა, – ისიც გასარკვევია, ხომ არ ხდება უნივერსალური სამედიცინო დაზღვევის პირობებში, ერთი დაწესებულების სხვადასხვა სპეციალისტების მიერ ერთმანეთთან ავადმყოფების „კონვეირული გადამისამართება“ ამის რეალური საჭიროების გარეშე? ვფიქრობ, პაციენტის კონსულტირების მინიმალური დროის დაწესება და/ან სამედიცინო ბარათებში კონსულტაციების მართებულობის არჩევითი შემოწმება და დარღვევებზე ასევე საჯარიმო ქულების დაწესება, რაც სელექტიურ კონტრაქტირებაზე მოახდენდა გავლებას, დაწესებულებათა მენეჯერებს უბიძგებდა ამ მავნე პრაქტიკის გაკონტროლების საკუთარი სისტემების შემოღებისაკენ. ამის უკეთ მართვა კი ჯანმრთელობის მართვის ელექტრონული სისტემბის და ელექტრონული ისტორიების დანერგვით იქნება შესაძლებელი.

თუ სახელმწიფოს მართლა ასე მწვავე პრობლემად უდგას ექთნების და ექიმების თანაფარდობის ძალიან დაბალი მაჩვენებელი – არ აჯობებს, რომ საექთნო სასწავლებლებს კვოტირება გაეზარდოთ და ყველაზე უფრო კარგი მაჩვენებლების მქონე სასწავლებლებში ყველაზე მაღალი მოსწრების მქონე სტუდენტების გადასახადის 50%, ან სულაც – 100%, სახელმწიფომ დააფინანსოს? ექთნების რაოდენობრივი დეფიციტის მეორე გამოსავალი მოკლევადიანი გადამზადებაა, რაც მე მგონი, იმავე დაწესებულებებში უნდა მოხდეს, სადაც ექთნების სრულვადიანი საბაკალავრო პროგრამები წარმატებით მიმდინარეობს. და მაინც, ვფიქრობ, მოკლევადიანი გადამზადება და სერტიფიცირების კურსები – აჯობებს, მხოლოდ დროებითი ღონისძიება იყოს. და ასეთი გადამზადების მქონე პირებს მომავალში თავისი განათლების ბოლომდე მიყვანის ვალდებულება ჰქონდეთ, რათა რაოდენობრივი დეფიციტი ხარისხობრივი დეფიციტის ხარჯზე არ „შევავსოთ“. ხოლო მანამდე ამ ორი ტიპის (დიპლომი და სერტიფიკატი) მომზადების პირების კვალიფიკაციაც (და ანაზღაურების მინიმალური დონეც!) განსახვავებული უნდა დარჩეს. განათლების მიზნობრივი დაფინანსება უნდა მოხდეს რეგიონებში და კარგი იქნება, თუ აღდგება სერვისის მსხვილი მიმწოდებლებისათვის კადრების მომზადების მიზნობრივი თანადაფინანსების პროგრამა.

აქვე ისიც უნდა დავამატო, რომ ექთნების რაოდენობის გაზრდა ავტომატურად არ მოხსნის საექთნო პროფესიის სრულყოფილად განვითარების პრობლემას. უნდა განისაზღვროს, რა სხვაობაა ექიმის, უმცროსი ექიმის და ექთნის კომპეტენციებში – ამ უკანასკნელთა ამაღლების პირობით. და სამუშაოს გაზრდის კვალობაზე ხელფასების გაზრდის გზითაც.  ისიც უნდა ითქვას, რომ ექთნობის რეგულირების არარსებობა სერიოზული გამოწვევაა ევროინტეგრაციის კუთხითაც.

საუნივერსიტეტო კლინიკები პირადად ჩემთვის, როგორც სამედიცინო უნივერსიტეტის თანამშრომლისათვის, მტკივნეული თემაა

კლინიკის და საუნივერსიტეტო კლინიკის წოდება ლამის ყველა საავადმყოფოს თუ ამბულატორიას უნდა, მაგრამ რეალურად რომ ამ კლინიკაში საუნივერსიტეტო განათლების საშუალება, – ელემენტარულად – სათანადო აუდიტორიები და სასწავლო ოთახები მაინც – იყოს საკმარისი რაოდენობით, ამაზე კერძო კლინიკების ძალიან ცოტა მენეჯერი თუ ზრუნავს. ამიტომ ამ საკითხის რეგულირებაზე ისევ სახელმწიფო უნდა დაფიქრდეს, რადგან განათლება გრძელვადიანი ინვესტიციაა და მოგებაზე ორიენტირებულ შპს კლინიკებს მოგების უფრო (სულ)სწრაფი ვარიანტები აინტერესებთ, ხშირად.

ის, რაც ზემოთ სამედიცინო და საექთნო საგანმანათლებლო დაწესებულებების მიმართ ერთადერთ თუ ყველაზე მთავარ ინდიკატორებად გაუმართლებლად მივიჩნიე – აუდიტორიების და სასწავლო ოთახების რაოდენობა და აღჭურვილობა, ვფიქრობ, საუნივერსიტეტო კლინიკის წოდების სურვილის შემთხვევაში აუცილებლად უნდა იყოს გათვალისწინებული და ჩართული მათთვის შესაბამისი სახელის და სტატუსის მინიჭებისას. მართალია, სამედიცინო განათლება კლერკშიპის ტიპის განათლებაზეა ორიენტირებული, მაგრამ თუ ადრე ფართო კორიდორებში მაინც შეიძლებოდა სტუდენტების შემოკრება და შემთხვევის განხილვა, დღეს ზოგან ესეც გართულებულია, რომ არაფერი ვთქვათ სლაიდ-პროექტორების და ეკრანების გამოყენებაზე და ვირტუალური შემთხვევების ანალიზურ განხილვებზე, რაც არანაკლება აუცილებელია როგორც სტუდენტებთან, ასევე – რეზიდენტებთან მუშაობისას. აუდიტორიების და სასწავლო ოთახების ნაკლებობა არა მარტო სტუდენტებზე აისახება, არამედ კლინიკური და მორფოლოგიური გარჩევების, თუ კონსილიუმების ჩატარების სიხშირეზეც, რაც სამწუხაროდ, უკვე აღარ არის რუტინული პრაქტიკა ზოგიერთ იმ კლინიკაში, რომელსაც საუნივერსიტეტო კლინიკის სტატუსი მხოლოდ პრივილეგიად მიაჩნია და მის პასუხისმგებლობაზე ნაკლებად ფიქრობს.

თანდათან მივუახლოვდი იმ თემას, რომელიც ყველაზე მტკივნეული და აუცილებლად გადასაჭრელი საკითხი მგონია. უწყვეტი სამედიცინო განათლების (უსგ), ანუ, უფრო ზუსტად უწყვეტი პროფესიული დახელოვნების (უპგ) საკითხი. ეს სისტემა, რომელიც დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ჩამოიშალა, შემდეგ 2000-2001 წელს გატარებული საკანონმდებლო რეგულაციებით ახალი ფორმით და მსოფლიოში იმ დროისათვის მიღებულ გადაწყვეტილებებზე  ორიენტირებული  მიდგომით განახლდა. შემოღებულ იქნა უპგ სააკრედიტაციო ქულების მრავალმხრივი სავალდებულო სისტემა და რესერტიფიცრების წესი. უნდა აღინიშნოს, რომ იმ დროისათვის უპგ განათლების სავალდებულო სისტემა არ  მოქმედებდა დიდ ბრიტანეთში, ინდოეთში, ჩინეთში.  სადღეისოდ, უპგ სისტემა სავალდებულოა როგორც ამ ქვეყნებში, ასევე ამერიკის და ევროპის უმეტეს სახელმწიფოებში  (გარდა ბელგიის, საბერძნეთის, პორტუგალიის,  პოლონეთის, ესპანეთის,  ესტონეთის, შვეიცარიის, სლოვაკეთის, ბულგარეთის და სკანადინავიის ქვეყნებისა).

სამწუხაროდ, 2002-2003 წელს საკმაოდ იმედისმომცემის სტარტის შემდეგ, საქართველოში უსგ/უპგ სისტემა პოლიტიკურ ბატალიებს შეეწირა. ხელისუფლებაში მოსვლის წინ ერთიანმა ნაციონალურმა მოძრაობამ „ექიმების ღირსების დაცვის“ ლოზუნგით უსგ-სთან ბრძოლა თავის პრიორიტეტად გამოაცხადა. თურმე, ექიმი რომ პერიოდულად თავის ცოდნის დონეს ადასტურებს, ეს ღირსების შელახვა იყო, ხოლო თუ ექიმი ამ დონეს არ ინარჩუნებს და პაციენტის ჯანმრთელობას ზარალი ადგება…??? მართალია, ფორმალურად სავალდებულო უპგ სისტემამ ლამის 2008 წლამდე გაძლო, მაგრამ ნაცმოძრაობის ხელისუფლებაში მოსვლიდანვე ყველასთვის აშკარა იყო, რომ უკვე ამ სისტემის „გამოცხადებული სიკვდილის ქრონიკას“ ვადევნებდით თვალს. უნდა ვაღიაროთ, რომ უპგ-ის განხორციელებას მართლაც ბევრი ხარვეზი ჰქონდა – იყო ფორმალური და ნაკლებად სასარგებლო კურსებიც, რომელთა მთავარი „დამსახურება“ მონაწილეობაში ფულის გადახდა იყო. ხდებოდა კურსებზე დამსწრებთა მიწერები, ფარმაცევტული კომპანიების გულის მოსაგებად და დაფინანსებიის დამატებითი წყაროს მოსაპოვებლად ბევრი უპგ კურსი სწორედ ამ კომპანიების პროდუქციის რეკლამირებას უფრო ემსახურებოდა, ვიდრე – ექიმთა განათლებას და ცოდნის დონის ამაღლებას, ზოგჯერ ხდებოდა კურსების საათობრივ-საკრედიტო მაჩვენებლების სპეციალურად გაბერვა, იყო რაიონებიდან კურსებზე დასწრების ტექნიკური პრობლემები და სხვა. და მაინც, ეს იყო ჩვეულებრივი ზრდის პრობლემები, რომელიც ყოველ ინოვაციას მოჰყვება ხოლმე. სამწუხაროდ, ხარვეზების გამოსწორების ნაცვლად 2004 წლიდან უკვე სავალდებულო უპგ გაუქმების პარალელურად ისიც კი არ იქნა მოფიქრებული, რომ უწყვეტ განათლებას რამე რეალური პოზიტიური სტიმულები ჰქონოდა შენარჩუნებული, როგორც ეს ბევრ იმ მოწინავე ქვეყანაშია, რომლებიც ზემოთ ვახსენე, სადაც უპგ სავალდებულო არაა, მაგრამ პრაქტიკაში მაინც მშვენივრად არის დანერგილი, როგორც ექიმის ეთიკური ვალდებულება. აქვე დავამატებ, რომ დიდ ბრიტანეთში უპგ მხოლოდ ათიოდე წელია, რაც სავალდებულო გახდა, თუმცა მის პრატიკული განხორციელებას ძალიან ხანგრძლივი ისტორია გააჩნია.

სადღეისოდ, ჩვენთან სამედიცინო კადრების უპგ არსებობს ისე, რომ მხოლოდ ზოგიერთი სამედიცინო დაწესებულების მენეჯერის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული. ვფიქრობ, მისი, როგორც სავალდებულო სისტემის სასწრაფოდ აღდგენა რთული პროცესი იქნება და, ალბათ, სჯობს, თანდათანობით აღდგენაზე ვიფიქროთ. ახლავე უნდა გაცხადდეს ნათლად, რომ უპგ სისტემა უეჭველად გახდება სავალდებულო. სიტუაციის სწორად შეფასების შემდეგ კი უნდა მოხდეს უპგ ფორმების თავიდან დაყოფა და სავარაუდო ქულების და სამოტივაციო სტიმულების სისტემის გაწერა ამოქმედება: რამდენი ქულა – უცხოურ რეფერირებად (peer reviewed) ჟურნალში განთავსებულ სტატიაზე, რამდენი – კონფერენციაზე გაკეთებულ მოხსენებაზე, რამდენი – თავად სპეციალისტის მიერ მომზადებულ უპგ კურსზე… ბევრი რამ უკვე დავიწყებული ძველის გახსენებით და ადაპტირებით შეიძლება მოხერხდეს. ამის მერე უნდა მოხდეს უპგ სავალდებულო ამოქმედების თარიღის დათქმა და სამარშრუტო გეგმის მომზადება. ის, რაც ინდოეთმა შეძლო (გაცილებით გვიან დაიწყეს) ჩვენც უნდა შევძლოთ, ბოლო-ბოლო, ინდოეთის რამდენიმე შტატისათვის მაინც, ექიმებს სწორედ თბილისში ვამზადებთ 🙂 როდესაც უკვე გვეცოდინება, როდიდან არის უპგ სავალდებულო სისტემის ამოქმედება დაგეგმილი, პროცესი თავისთავად დაჩქარდება და ყველაზე ინიციატივიანი დაწესებულებები შესაბამის კურსებსაც მოამზადებენ, ხოლო ყველაზე წინდახედული პროფესიონალები – უკვე ახლავე დაიწყებენ ქულების დაგროვებას (სავარაუდოდ, ქულების 5-წლიანი მარაგი იქნება შეფასებული. დავუშვათ მინიმუმ 50 ქულა იქნება საჭირო რესერტიფიცირების გამოცდაზე გასასვლელად, ხოლო ის ვინც 250 ქულას დააგროვებს, გამოცდის გარეშეც გაიგრძელებს სერტიფიკატის ვადას. არაა გამორიცხული, რომ მკაცრი სისტემის ნაცვლად დროებით მაინც რბილი (პოზიტიური სტიმულების) სისტემა დაინერგოს. მაგალითად, უპგ ქულები ჩაითვალოს აუცილებლად კარიერული ზრდის, პრემიის ან საგრანტო დაფინანსების მისაღებად; უპგ კურსგავლილებს მიეცეთ გარკვეული დაფინანსება კონფერენციაზე მოხსენებისას სამოგზაურო ხარჯების ან საკონფერენციო გადასახადის დასაფარავად და ა.შ. ალბათ, სახელმწიფოს მოუწევს თავადაც გასწიოს გარკევული ხარჯები რაიონების პირველადი ჯანდაცვის რგოლის პროფესიონალების გადამზადებისათვის. ასევე, მკაფიოდ უნდა იქნას შემუშავებული ფარმაცევტული კომპანიების მონაწილეობა უპგ კურსების დაფინანსებაში – მაგალითად, შეიქნას რაიმე სპეციალიზირებული ფონდი, რომლიდანაც კურსების დაფინანსებას უკვე არა თავად კომპანიები, არამედ დარგობრივი ასოციაციების ავტორიტეტული სამეცნიერო საბჭოები მოახდენენ  გამჭვირვალე კრიტერიუმებზე დაყრდნობით. იმედი მაქვს, რეფორმის განხილვების ბოლო შეხვედრაზე, რომელიც მალე შედგება, მრავალი სხვა და უკეთესი იდეაც გაჟღერდება, მთავარია, პოლიტიკური ნება იყოს და პირველი ნაბიჯი – ამ ნების გაცხადება და პროცესის სამარშრუტო გეგმის მომზადება და დამტკიცება მოხდეს. ალბათ, სწორედ ეს იქნება პაციენტის უსაფრთხოებისაკენ და ჯანდაცვის ხარისხის ამაღლებისაკენ ყველაზე ქმედითი ნაბიჯი, რადგან ხარისხის უზრუნველსატოფად პროფესიონალთა მზადყოფნა არანაკლებ  მნიშვნელოვანია, ვიდრე ძვირადღირებული ტექნიკა, თუ – სერიოზული დაფინანსება.

უწყვეტ განათლებასთან არ შეიძლება არ ვახსენო დისტანციური სწავლება / ტელეგანათლება. სხვათაშორის, ჯერ კიდევ 2003 წელს დისტანციურად უპგ პირველი კურსები ქუთაისსა და ბათუმთან ტელეხიდის მეშვეობით განხორციელდა და ამ პროგრამის პილოტირებაში თქვენი  მონა-მორჩილიც ვმონაწილეობდი. უპგ-ს განხორციელებაში თანამედროვე მობილური და ინტერნეტ-აპლიკაციების გამოყენება ბრწყინვალე შანსს აძლევს ქვეყანასაც – არსებული ნაპრალის მოკლე დროში ამოსავსებად და რეგიონებში მცხოვრებ კადრებსაც. ამ მეთოდის გამოყენებისას განათლების მიღება შეიძლება ნებისმიერ ადგილზე და ნებისმიერ დროს, იზოგება სამოგზაურო ხარჯები, არ ხდება სპეციალისტის მოწყვეტა მისი ძირითადი სამუშაოდან, ადვილია თვითშეფასება და კურსის ავტორებთან უკუკავშირი, რასაც კურსის მუდმივი განახლება მოჰყვება ხოლმე… სამწუხაროდ, ელ-სწავლების და მობილური განათლების პოტენციალი ჩვენთან უპგ სისტემის განხორციელებაში ჯერჯერობით ძალიან მწირად არის ათვისებული. ამ მხრივ, სანიმუშოა  საერთაშორისო პორტალ VIC-ზე (www.vic.eeirh.org) ქართველ გინეკოლოგთა და რეპროდუქტოლოგთა მონაწილეობა და ონლაინ განათლების და შეფასების ქართული პლატფორმის შექმნის მცდელობა.

ძალიან მნიშვნელოვანია ამჟამად მიმდინარე ბრიტანეთის სამედიცინო ჟურნალის BMJ ელ-სწავლების საქართველოს პროექტი, რომელიც ამერიკულმა ორგანიზაცია DTRA-მ (US Defense Threat Reduction Agency) დააფინანსა. ამ სამწლიანი პროექტის განმავლობაში განზრახულია მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ავტორიტეტული სამედიცინო ჟურნალის და ონლაინ სწავლების პლატფორმის მნიშვნელოვანწილად გაქართულება, მის ორივე კომპონენტში – BMJ Best Practice  და BMJ Learning რეგისტრაციისა და მონაწილეობის გზით. ამ რესურსში მონაწილეობა რეგისტრირებული ქართველი ექიმების, ექთნების და სტუდენტებისათვის უფასო იქნება კიდევ ორი წლის განმავლობაში. – ეს არის პორტალის საერთო მისამართი – http://cds.bmj.com/?utm_source=cds_GE&utm_medium=email&utm_campaign=registration_complete_cds_GE

http://learning.bmj.com/learning/home.html?locale=ka_GE

BMJ-ის სასწავლო მოდულების ქართულად თარგმნა უფრო სწრაფად ხდება ინფექციური დაავადებების მიმართულებით, რომელიც დამფინანსებელი ორგანიზაციის DTRA-ს პრიორიტეტია, ვიდრე სხვა სფეროებში. პორტალის ორივე ნაწილში უკვე 30-ზე მეტი ნათარგმნი მასალაა, ასევე შემთხვევების განხილვა. BMJ სასწავლო ნაწილში შეიძლება მონაწილის მიერ მოდულების შესრულება (ინგლისურ ენაზე 70 მიმართულებით 1000-ზე მეტი მოდულია) და მოდულის შესრულების კვალობაზე BMJ უწყვეტი განათლების სერტიფიკატების ამობეჭდვა, რომელიც მთელ მსოფლიოში ვალიდურია.  უკვე რამდენიმე ათეული სერტიფიკატია გაცემული ქართველ ექიმებზე, განსაკუთრებით ინფექციონისტები და საოჯახო მედიცინის სპეციალისტები აქტიურობენ. სულ 1000-ზე მეტი ქართველი მონაწილეა დარეგისტრირებული და ყველაზე აქტიური მონაწილისათვის ამჯერად პრიზიც არის დაწესებული – ინდონეზიაში საერთაშორისო კონფერენციაში მონაწილეობის საგზური.

ეს ძალიან საჭირო ნოვატორული პროექტი იმის საწინდარია, რომ უწყვეტი განათლება ექიმებისთვის უფრო ხელმისაწვდომი გახდეს. ხოლო ეფექტის მაქსიმალიზაციისათვის უპრიანი იქნება, რომ სწორედ ახლა, როცა ასეთი  სერიოზული „ლოკომოტივი“ კიდევ ორი წელი უფასოდ გვექნება, დროულად მოხდეს „ლიანდაგების დაგებაც“ და უწყვეტი განათლებასა და ტელეგანათლებაზე სათანადო რეგულაციების შემოღებაც – რაც უფრო მალე მოხდება უპგ პროცესის სავალდებულოდ გახდომის ოფიციალურად დაანონსება, მით მეტი იქნება ამ და მსგავსი სხვა ინოვიაციური პროექტების სარგებლის გამოყენება. თორემ, თუ სამი წელი გავიდა და მერე გადავწყვიტეთ, რომ უპგ პროცესს სავალდებულოდ ვხდით, მერე უკვე უფასოდ ამ და მსგავს პლატფორმებში მონაწილეობა იქნება სანატრელი…

იმედისმომცემი იყო BMJ სწავლების საკითხებზე პროექტის ავტორებთან ერთად ჯანდაცვის მინისტრის მოადგილესთან შეხვედრა, როცა ქ-ნმა ნინო ბერძულმა სელექტიური კონტრაქტირებისას დაწესებულებებში უპგ სისტემისა და, კერძოდ, BMJ Learning-ში ჩართვის მაჩვენებლის, როგორც კონტრაქტირების გადაწყვეტილების ერთ-ერთ განმსაზღვრელ ინდიკატორად მიღების შესაძლებლობაზე ისაუბრა.

BMJ პლატფორმა იძლევა ინდივიდუალური მონაწილისთვის ე.წ  Portfolio-ს გენერირებას. პორტფოლიო ძალიან სასარგებლო ინოვაციაა, რომელსაც ბოლო ხანებში ჯანდაცვის და სამედიცინო სექტორში მრავალი ორგანიზაცია გამოიყენებს. მაგ, თსსუ შინაგანი მედიცინის დეპარტამენტი (პროფ. კახა ჭელიძე) უკვე მრავალი წელია იყენებს. ამ დროს  პროფესიონალის მიერ გავლილი ნებისმიერი აქტივობა აღირიცხება და ერთ სისტემაში ფიქსირდება – რაც ამ ადამიანის მიერ სხვადასხვა სახის ღონისძიებების ქულებით უნიფიცირებული შეფასების შემთხვევაში სერიოზულად გააიოლებს და გამჭვირვალეს გახდის მის მიერ რესერტიფიცირებისთვის განვლილ გზას.

რომ შევაჯამოთ, სადღეისოდ არ გვაქვს უპგ პროცესის არც დაგეგმვა, არც მოტივაცია, არც ხარისხის გაიდლაინებში ინტეგრაცია, არც შეფასების სისტემა, და არც პორტფოლიოს გამოყენების ფართო გამოცდილება. თუმცა, შეხვედრებზე გამოიკვეთა, რომ პარლამენტიც, სამინისტროც და ექსპერტების უმეტესობაც ამ საკითხების უმოკლეს ვადაში გადაწყვეტის დაწყებას მაინც ემხრობა და აუცილებლად თვლის.  სხვანაირად ეჭვქვეშ დგება პაციენტთა უსაფრთხოების და ჯანდაცვის სერვისების მაღალი ხარისხის მიღწევადობა, ევროკავშირთან ინტეგრაცია და ჯანდაცვის პროფესიონალთა მობილურობის საკითხები.

სამედიცინო განათლების დაწესებულებები – სერიოზულ მიღწევად შეიძლება ჩაითვალოს ბოლო ათწლეულში სამედიცინო პროფილის 65 უმაღლეს დაწესებულების 18-მდე  შემცირება. თუმცა, ამ მხრივ მაინც „ლიდერები“ ვართ.

აი, ჩემს მიერ მოძიებული ევროპის ქვეყნების მოსახლეობისა და სამედიცინო უმაღლესი დაწესებულებების შეფარდება, როგორც ვხედავთ, საქართველოში მოსახლეობის ერთ მილიონზე ლამის 5 სამედიცინო უნივერსიტეტი მოდის, ხოლო ევროპაში ეს მაჩვენებელი 1-ის ტოლიც კი არ არის.

თუ სასწავლებლების რაოდენობიდან კურსდამთავრებულთა ცოდნის ხარისხზე გადავალთ, მაჩვენებელი, პირიქით, სავალალოა. სამედიცინო საქმიანობის რეგულირების სააგენტოს დეპარტამენტის უფროსის, პაატა ბუკიას მონაცემებით,  2013-2016 წწ.-ში დიპლომისშემდგომ ერთიან საკვალიფიკაციო გამოცდებზე დადებითი შედეგი აჩვენა გამოსაცდელთა მხოლოდ 52%-მა! შედარებით უკეთესია სახელმწიფო სასერტიფიკაციო გამოცდების შედეგები – 5549 მაძიებლიდან 77%-ის ნაშრომი დადებითად შეფასდა. აქვე უნდა აპლიკანტთათვის საკითხების დიდი ნაწილი ნაცნობია – და ამის გათვალისწინებით, შედეგები კიდევ უფრო მეტი შეშფოთების საფუძველს იძლევა. დარღვევების და საჩივრების გამო კომისიურად განსახილველი გახდა 965 ექიმის პასუხისმგებლობა, რომელთაგან 349-ს სერტიფიკატის მოქმედება შეუჩერდა, ხოლო 615-ს მიეცა წერილობითი გაფრთხილება.  თუმცა, დანარჩენი ექიმების პროფესიონალიზმის და უნარ-ჩვევების მიმართ რომ კითხვის ნიშნები არ არსებობდეს, ეს (2-5%-ის შეცდომები) არ იქნებოდა ძალიან დრამატული.  მაგრამ თუ 25-50% მინიმალურ საკვალიფიკაციო დონეს ვერ აკმაყოფილებს, ვითომ მხოლოდ ყოველ მეათეს თუ ეშლება? ეს ყველაფერი კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს ქვეყანაში პროფესიონალთა დიპლომამდელ თუ დიპლომისშემდგომ მზადებაში არსებულ ხარვეზებს და უწყვეტი განათლების, დისტანციური სწავლების და რესერტიფიცირების პროცესის მოწესრიგების აუცილებლობას. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ თავად სერტიფიცირებულ სპეციალისტთა მონაცემთა ბაზები განახლებას და სტატისტიკური მონაცემების დაზუსტებას საჭიროებს. ამ მხრივ, შეიძლება უფრო აქტიურად იქნას დანერგილი სამინისტროს პორტალზე თავად პროფესიონალთა აუცილებელი რეგისტრაციის და უკუკავშირის მექანიზმის დანერგვა – მინიმუმ, ქალაქებში მაცხოვრებელი ექიმებისა და ექთნებისათვის. კარგია, რომ უკვე 2014 წლიდან დაინერგა ე.წ. „იმიტირებული გამოცდების“ პილოტი, მაგრამ რამდენმა პროფესიონალმა კი მიმართა ამ გამოცდას, ამის მონაცემები არ ყოფილა მოყვანილი. დისტანციური სწავლების და სერტიფიცირების შესაძლებლობები უფრო მეტად შეიძლება იქნას გამოყენებული და ამ მხრივ, ისეთი ქვეყნების გამოცდილებაც კი შეიძლება გამოგვდგეს, როგორიც მონღოლეთია. აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ სამინისტროს ალბათ არ გააჩნია უცხოეთში მოღაწე ქართველი ექიმების და ექთნების მონაცემთა ბაზა. არადა, ეს მაინც არ უნდა იყოს ძნელად მისაღწევი – მათი უმრავლესობა სიამოვნებით და კმაყოფილებით (და იმედით!) დაგვეხმარებოდა ასეთი ბაზის შექმნასა და შევსებაში. ეს კი ჩვენი ჯანდაცვის სექტორისათვის სერიოზული ადამიანური რესურსია, რომლის დისტანციურად გამოყენება მაინც შეგვიძლია, ხოლო მომავალში, სწორი სტრატეგიის და სტიმულების გამოყენებით – მათი ნაწილი მაინც იქნებ დაბრუნდეს ქვეყანაში, რისი მაგალიითებიც ცოტა, მაგრამ მაინც არის უკვე.

მედიკამენტების ხარჯები და სახელმწიფოს მონაწილეობა – სამინისტროს ჯანმრთელობის დაცვის დეპარტამენტის უფროსის, მარინა დარახველიძის მოხსენებაში წარმოდგენილი იყო ქრონიკული დაავადებების მქონე შედარებით მოწყვლადი პაციენტებისათვის ამბულატორიული მედიკამენტების დაფინანსების ახალი სახელმწიფო პროგრამა.  მუხედავად იმისა, რომ წამლებზე დანახარჯების წილი ჯანდაცვაზე მთლიან დანახარჯებში 2011 წლიდან 10%-ით შემცირდა, იგი მაინც ყველაზე დიდ წილად რჩება – 38%. ამ მხრივ, საქართველო ევროპის ქვეყნებს მნიშვნელოვნად „ასწრებს“, მეორე ადგილზე მყოფი უნგრეთი 32.8%, ხოლო ეუთო-ს საშუალო მაჩვენებელი – 16%. სანამ სიახლეებზე შევჩერდები, არ შემიძლია არ აღვნიშნო, რომ თურმე კარგა ხანია პენსიონერებს, ბავშვებს და შშმ პირებს 100 ლარამდე ფარგლებში სახელმწიფო 50%-იან თანაგადახდას უხდის.  თუმცა, სავარაუდოდ, ამის შესახებ ძალიან ცოტამ თუ იცის, რადგან ამ პროგრამის უტილიზაცია უარრესად დაბალია – სულ დაახლოებით 15,000 ლარი. ეს კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს რამდენად აუცილებელია კარგი ამბის ბენეფიციარამდე მიტანა.

ახალი პროგრამის მოსარგებლე იქნება პირი, რომელიც რეგისტრირებულია „სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში“ და მასზე მინიჭებული სარეიტინგო ქულა  არ აღემატება 100 000-ს. მათთვის განზრახულია გულ-სისხლძარღვთა, სასუნთქი სისტემის, ფარისებრი ჯირკვლის  ძირითადი ქრონიკული დაავადებების, ასევე დიაბეტის  ამბულატორიული მედიკამენტების (სულ – 80-მდე დასახელება) ხარჯების 90%-ის დაფარვა. პროგრამის საწყისი ბიუჯეტი 3,360,000 ლარია და განზრახულია როგორც დაავადებათა, ასევე მედიკამენტების ნუსხის თანდათანობითი გაზრდა. დაავადებათა ჯგუფის შერჩევა მოხდა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ სიკვდილობის სტრუქტურაში ამ დაავადებათა წამყვანი როლის გათვალისწინებით.

ამ სიახლეს სრულიად ვეთანხმები, მათ შორის თანაგადახდის პრინციპსაც. ჩემი აზრით ჯანდაცვის ნებისმიერი პროგრამის 100%-ით დაფინანსება უკიდურეს შემთხვევაში უნდა ხდებოდეს მხოლოდ. თუნდაც სიმბოლურ თანაგადახდას, და მით უფრო 10%-იანს, აქვს გარკვეული დამამუხრუჭებელი ეფექტი, რომ „უფასო“ მედიკამენტის ზედმეტი მარაგის დაგროვება გამოირიცხოს, ამისთვის ერთ ჯერზე შესაძენი ოდენობის ზღვარიც არის დაწესებული. მნიშვნელოვანია ისიც გაკონტროლდეს, რომ არ მოხდეს მედიკამენტების შეძენა მეზობელ-ახლობლებისათვის „გადასანაწილებლად“.

საერთოდ, ფარმაცევტული საქმიანობის კონტროლი საკმაოდ პრობლემატურია. შესაბამის დეპარტამენტში მხოლოდ 12 ადამიანი მუშაობს, რაც 4,000-ზე მეტი აფთიაქის შესამოწმებლად ნამდვილად წარმოუდგენლად მცირე შტატია. ალბათ, ყველამ ვიგრძენით, რომ რეცეპტის თავიდან მკაცრი რეგულაცია მე-2 ჯგუფის პრეპარატებზე თანდათან შესუსტდა, ამას სტატისტიკაც ადასტურებს – ამ ტიპის სამართალდარღვევათა დაფიქსირების შემთხვევები 215-დან(2015) 117-მდე(2016) ჩამოვიდა. რეცეპტის შემოღებამ ფანტასტიური ეფექტი მოახდინა სააფთიაქო ნარკომანიის აღმოფხვრის მიმართულებით. ამის დასტურია ის, რომ თუ 2012 წელს ქვეყანაში 133 კგ-მდე(!) კოდეინის შემცველი კომბინირებული პრეპარატები იქნა შემოტანილი,  2014 წელს ეს მაჩვენებელი 48 გრამამდე ჩამოვიდა (2700-ჯერ შემცირდა! 14 მილიონი ერთეულიდან – 500-მდე!), ხოლო 2015 წელს საერთოდ შეწყდა. ამავდროულად გაიზარდა რიგი ნევროლოგიური პრეპარატების (ბაკლოფენი, გაბაპენტინი, ზოპიკლონი…) ბრუნვა, სავარაუდოდ, მათი ნარკოტიკულ საშუალებებად გამოყენების გამო, რის გამოც ახლახანს მათ გაცემაზეც გამკაცრდა კონტროლი. ყველაზე სავალალო მგონია ის, რომ 2016 წელს დაფიქსირდა აფთიაქების უნებართვოდ (შეტყობინების გარეშე) ფუნქციონირების 59 ფაქტი! (2013 წელს მხოლოდ 18 იყო და მის მერე განხრელად იზრდება). აუცილებელია უფრო მკაცრი რეაგირება ასეთ შემთხვევებზე, ისევე როგორც ფსიქტროპული და პირველი ჯგუფის წამლების ურეცეპტოდ გაცემის ფაქტებზე. სამწუხაროდ, აქ არსებული მექანიზმები ძალიან რბილია დღესაც. მართალია, 3-ჯერ გამოვლენის დარღვევაზე ხდება ლიცენზიის გაუქმება და 34 ფარმაცევტს 3 წლით შეუჩერდა საქმიანობის უფლება. მაგრამ მაინც არსებობს კანნმდებლობაში ხვრელები, რაც კონკრეტულ დამრღვევებს არსებული რეგულაციების ადვილად გვერდით ავლის და ახალი სახელითა და ახალი დე-ფაქტო მფლობელის მეშვეობით ხელახლა საქმიანობის დაწყების საშუალებას აძლევს. ჩემი აზრით, აუცილებელია კარგი და ცუდი პრაქტიკის მკვეთრად დემარკაცია და პირველ შემთხვევაში სტიმულირება (ფინანსური თუ პროფესიულ-მორალური კუთხით), ხოლო მეორე შემთხვევაში ჯარიმის არა გაორმაგება (6,000-დან 12,000 ლარამდე), არამედ – გაათმაგება. სპეციალური რეგულაციები უნდა დაწესდეს “რეციდივისტების” წინააღმდეგ, რომ ჯანმრთელობის და ადამიანების ნარკომანებად ქცევის ხარჯზე გამდიდრების ცდუნება გაუქრეს მავანს.  თორემ, მხოლოდ სააგენტოს „12 განრისხებული რეგულატორი“, რა თქმა უნდა, გაზაფხულს ვერ მოიყვანს.

განსაკუთრებით დამთრგუნავი იყო ის ფაქტი, რომ თუნდაც ამ 12 ადამიანის მიერ ფარმაცევტული საქმიანობის სექტორში დარიცხული ჯარიმები 1.5 მილიონ ლარს აღწევს, მაგრამ აღსრულება არ ხდება! ვფიქრობ, ამაზე ვინმემ პასუხი უნდა აგოს! სასჯელის არასრულება ხომ დანაშაულის წაქეზების გზაა და რაღა აზრი აქვს სასჯელის გამკაცრებას, თუკი ისიც არ სრულდება, რაც უკვე გასამართლებული და მისჯილია?? საჯაროობა და გამჭვირვალობა აუცილებელია ბნელი ფაქტების ე.წ. მზის სხივით (sunshine act) გასანათებლად. ასევე აუცილებელია არა მარტო იაფი წამლების, არამედ ხარჯ-ეფექტური წამლების შემოტანა და წამლების ხარისხის მონიტორინგი. განსაკუთრებული პრობლემაა ტუბერკულოზი, სადაც არაეფექტური მკურნალობა კატასტროფულ შედეგების და რეზისტენტული შემთხვევების გამრავლების მიზეზი შეიძლება გახდეს.

საკანონმდებლო და საზოგადოებაში მსგავსი ფაქტების მკვეთრად მიუღებლობის მექანიზმები უფრო ეფექტური იქნება, ხოლო ყველაზე უკეთესი კი 2016 წელს ჯანდაცვის სამინისტროს ინიციატივით უკვე დაწყებული მნიშვნელოვანი ინოვაციის – ელექტრონული რეცეპტურის სრულმასშტაბიანი დანერგვა – აი, მაშნ გვექნება საკმაოდ ზუსტი სტატისტიკა, ვინ ვის რა წამალს და რა სიხშირით უწერს. ასევე ამ გზით მოხდება ფარმაცევტულ ფირმებსა და მათ ე.წ. კონსულტანტებს შორის ბურუსით მოცული ე.წ. „თანამშრომლობის“ მზის სინათლეზე გამოტანა. ძალიან ძნელი წარმოსადგენია, რას აკეთებს ასობით კონსულტანტი, თუ არა იმას, რომ ფარმაცევტული ფირმების წამლების უპრაგონოდ და დაუსაბუთებლად გამოწერას, რისთვისაც შემდეგ, სავარაუდოდ, გარკვეულ „ატკატს“ იღებს. მეორე ჯგუფის წამლებზე რეცეპტის მოთხოვნა კი ყველას ცოტათი გვირთულებს სიცოცხლეს, მაგრამ პოლიპრაგმაზიისაგან, მრავალი წამლის სახიფათო ურთერთქმედების, და თვითმკურნალობის, ისევე როგორც დოზის გადამეტების  საფრთხეებისაგან გვიცავს. თუ ელექტრონული რეცეპტურა ნორმა გახდება, ამ მრავალ გამოწვევას უფრო ადვილად მოევლება, თუნდაც მინიმალური რაოდენობის მაკონტროლებელი აპარატის პირობებში.

ნაციონალური მოძრაობის დროს კრიმინალური რეჟიმის ერთ-ერთი ეშმაკური მეთოდი იყო „მიუშვი და მერე გაატყავე!“ ბიზნესის საკანონმდებლო რეგულაციების გამარტივება და ბიზნესის დაწყების გაიოლება, ზოგჯერ გარკვეული ხვრელების სპეციალურად დატოვებაც კი ორ მიზანს ემსახურებოდა – საკუთარი ელიტურ-კორუფციული ბიზნესების აყვავებას, ხოლო შემდეგ საკუთარის პარალელურად აღმოცენებული ბიზნესების ელვისებურად მოგუდვას! უნდა ვაღიაროთ, რომ გაზრდილი დაჭერების და გადავსებული ციხეების ხარჯზე რეგულაციების დარღვევის შიში უფრო ეფექტურად მუშაობდა, ვიდრე დღევანდელი რბილი პოლიტიკა. სამწუხაროდ, როგორც ბრეხტის გენიალურ პიესაში ამბობს მთავარი გმირი – სულაც არ მინდა უხეში და სასტიკი ვიყო, მაგრამ ჩემი ზედმეტი სირბილის გამო ირგვლივ ყველა თავად ხდება ჩემს მიმართ უხეშიც და ზარმაციც. ამიტომ ხანდახან მჭირდება ჩემი უხეში და სასტიკი ძმაო… წარმოიდგინეთ, ნაციონალური მოძრაობის დროს რომ რეცეპტის გამოყენებაში დარღვევები დაწყებულიყო, ისინი 12-შტატიანი აპარატის ნაცვლად თინეიჯერებს დაიქირავებდნენ და მათ საკუთარი სმარტფონებზე დაფიქსირებული დარღვევების სანაცვლოდ კატასტროფული ჯარიმებით და ციხეში ჩასმული პრობაციონერების გადახდებიდან შემოსული თანხების პროცენტს დაუნიშნავდნენ ხელფასად. ჰოდა, რეჟიმი სწორედ ამ ახალგაზრდა ჰუნვეიბინების ხარჯზე შეავსებდა ბიუჯეტს და გახედნიდა ბიზნესს… გვინდა ასეთი მმართველობის და ფორმების დაბრუნება? როცა იმ აფთიაქების მფლობელებზე ვფიქრობ, ვინც მერამდენედ ხსნის აფთიაქს დანაშაულებრივი გზით გასამდიდრებლად, ვფიქრობ, რომ რეციდივისტი დამნაშავეების მიმართ დღევანდელი რეგულაციების და აღმასრულებელი სისტემა ზედმეტად ლმობიერია – საზოგადოების ხარჯზე…

ძალიან გამიგრძელდა ეს ბლოგი და ვშიშობ, ბოლომდე არავინ წაიკითხავს. ამიტომ ფინანსებზე მოკლედ გაგაცნობთ სამინისტროს მიერ (ქ-ნი მარინა დარახველიძე) წარმოდგენილ ინფორმაციას – არის პოზიტიური ძვრები – ჯანდაცვაზე სახელმწიფო დანახარჯბი 450 მილიონიდან 914 მილიონამდე გაიზარდა, საბიუჯეტ წილი 5.3%-დან – 8.6%-მდე, რაც მშპ-ს 1.7%-დან 2.9%-მდე ზრდას ნიშნავს, სახელმწიფო დანახარჯების წილი 21%-დან 36%-მდე გაიზარდა… მაგრამ ჯიბიდან მოსახლეობის ხარჯები ჯანდაცვაზე მაინც ძალიან მაღალი – 57.3% რჩება, რაც ძალიან მაღალია ევროპულ მაჩვენებლებთან შედარებით. ძალიან მაღალია ხარჯები მკურნალობაზე და არა – პრევენციაზე! ჯერ კიდევ არ გვაქვს მომსახურების აქტიური შესყიდვა და სელექტიური კონტრაქტირება. ვფიქრობ, რადგან სახელმწიფო საკმაოდ ბევრს იხდის ჯანდაცვის სამსახურებში, თანაც უხდის ძირითად კერძო ბიზნეს კომპანიებს, აქაც აუცილებელია სწორედ რომ გარჩევა და სელექტირება. არ შეიძლება, ერთი ფასი ჰქონდეს იმასაც, ვინც საქმეს ბრწყინვალეს ასრულებს და იმასაც, ვინც დაასაშვების ზღვარზე მიჩოჩავს. არ შეიძლება ერთი ფასი იყოს იქ, სადაც მხოლოდ მოწვეული და სხვაგანაც მოთანამშრომლე კადრები მუშაობს (რეანიმატოლოგი და ანესთეზიოლოგი, რომელიც 5-6 სამსახურშია პარალელურად დასაქმებული!) და იქაც, – სადაც კადრების წვრთნასა და გადამზადებაზე სერიოზულ დროს და თანხებს ხარჯავენ. იქ სადაც ელექტტრონული ისტორია აქვთ დანერგილი,  მომსახურების ხარისხის მართვასა პაციენტთა კმაყოფილების შესწავლას ახდენენ და იქაც – სადაც ეს არაფერი გააჩნიათ… არ ვიცი, როგორ, მაგრამ ეს “ურავნილოვკა” ან უნდა აღმოიფხვრას, ან ნელ-ნელა დაბალი ხარისხის მომსახურების დაწესებულებები უნდა თამაშგარე მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ. საერთოდ, არ შეიძლება იყოს დაბალი ხარისხის ჯანდაცვის დაწესებულება… მით უფრო, როცა რამდენჯერმე გაფრთხილებულია და მაინც არაფერი გამოსწორდა…

მადლობელი ვიქნები, თუ სხდომების სხვა აქტიური მონაწილეები, მაგ. თენგიზ ვერულავა, დევი ხეჩინაშვილი, თინათინ ტურძელაძე, ზაზა ბოხუა და სხვები დაამატებენ ინფორმაციას აღნიშნულ შეხვედრებზე ან შემისწორებენ იმას, რაშიც ან არასწორი ვიყავი, ან რაც უკეთ შეიძლებოდა მეთქვა.