როგორ დამეხმარა თენგიზ აბულაძის “მონანიება”

ეს ფილმი, რომელიც, ჩემი აზრით, შედევრია და განსაკუთრებული ადგილი აქვს არა მარტო კინოხელოვნებაში, არამედ ჩვენს ისტორიაში, ჩემთვის კიდევ ერთ დაუვიწყარ მოგონებას უკავშირდება.

1986 წლის დეკემბერია. მოსკოვში ასპირანტურის ბოლო წელი დამეწყო, როცა ორწლიანი შრომის ანალიზი და დისერტაციის დაწერა უნდა დავიწყო მალე. სრულიად მოულოდნელად ჩვენი ნაქირავები ბინის პატრონმა გამოგვიცხადა, შვილი დროზე ადრე დაბრუნდა ჯარიდან, თან ცოლი მოჰყავს და ბინა უნდა დაგვიცალოთო. ელდა გვეცა ჩემს მეგობარს – სოსო გოგიჩაიშვილს და მე. რას ვიზამდით, დავიწყეთ ყოველდღე მორიგეობით სიარული ბანნი პერეულოკში, სადაც ბინების გაყიდვა-გაცვლის ბიურო იყო და მთელი მოსკოვის მაკლერებიც იქ ტრიალებდნენ. დავდივართ ამ ყინვაში, მაგრამ სრულიად უშედეგოდ. როგორც კი ბინის პატრონი იგებს, რომ ორი ქართველი ახალგაზრდა კაცი ვაპირებთ ბინის ქირაობას, საუბარი უცებ მთავრდება – მაინცდამაინც კარგი რეპუტაცია არ გვქონდა ქართველებს, და ახალგაზრდა ბიჭებს, მით უმეტეს – თქვენ დაიწყებთ იქ სმას, ქეიფს, ნაშების მოყვანასო – თავს აკანტურებდნენ პოტენციური გამქირავებლები…

ერთ დღეს უკვე ლამის 8 საათი ხდება და თოვლზე დიდხანს დგომით სრულიად გაყინულმა შევნიშნე, ასე, ორმოციოდე წლის, კარგად ჩაცმული მამაკაცი, რომელიც რაღაც უცანაურად იდგა თავისთვის, არც არავისთან მიდიოდა და ელაპარაკებოდა… მაკლერი არ იყო აშკარად და ბინის პატრონსაც არ ჰგავდა თავისი ინერტულობით… მივედი და ვკითხე, ხომ არ აქირავებთ ბინას მეთქი. არ ვიციო, მითხრა დამაბნეველი გულახდილობით და უცნაურად გაიღიმა. მერე მკითხა, პროფესიით ვინ ხარო? – ექიმი ვარ, ასპირანტი მეთქი, ვუთხარი გახარებულმა (პოზიტიური ფაქტორი იყო ორივე, ასპირანტები როგორც წესი არ იყვნენ ცნობილი დებოშირობით) და დავამატე – დისერტაციის წერის დრო მომივიდა და ძალიან მჭირდება ბინა სასაწრაფოდ, ახალ წლამდე უნდა გადმოვიდე მეთქი… სადაური ხარო, მკითხრა კაცმა – ქართველი ვარ… მესამე წლის ასპირანტი-თქო (ისევ იმ პოზიტიურ მომენტს მივაწექი). ოჯახი თუ გყავსო? – დამისვა ჩამჭრელი კითხვა. – არა მეთქი. – მარტო იქნებიო? – და მივხვდი, როგორ ნელ-ნელა შეეპარა ეჭვი აქამდე კეთილგანწყობილ ხმაში… – არა, ჩემი მეგობარი იქნება – ისიც ექიმია, ორდინატურაში სწავლობს მეთქი… – ისიც ქართველიაო? – ისე შემეკითხა, მივხვდი, თავადაც არ უნდოდა ამ პასუხის მოსმენა, მაგრამ ხომ არ მოვატყუებდი.

მივხვდი, რომ ისევ იმ მძიმე პარადიგმთან მივედით – “ორი ქართველი უცოლო ახალგაზრდა”, რომელსაც უკვე არც ექიმობა შველოდა და არც – ასპირანტობა…

– იცით, ალბათ, არაო… – მითხრა იმ კაცმა და გაჩუმდა.

მეც გავჩუმდი, უკვე იმდენჯერ მოვისმენე მსგავსი საუბრები, რომ ვიცოდი, ამ მწვერვალიდან გზა მხოლოდ ქვევით მიდიოდა…

და უცებ, ამ კაცმა მოულოდნელად მითხრა:
– “მონანიება” ვნახე დღესო…
– იმედია, მოგეწონათ მეთქი…
– არაო, მითხრა მოულოდნელად და რომ ვიფიქრე, ამას, ეტყობა, ქართველები ისე სძულს, სუხიშვილები და ქართული ღვინოც ეზარება, ალბათ-მეთქი… გვერდზე გაიხედა და თქვა
– არა, კი არ მომეწონა, სრულიად გამოშტერებული ვარ! – ეს რა გადაგიღიათ, როგორ მოახერხეთ. რა სულისშემძვრელი, როგორი ფანტასტიური ფილმიაო!!!

და მერე თითქმის 5 წუთი ყვებოდა თითოეულ გულისშემძრავ მომენტს, რომლებმაც წარმოუდგენლად მოხიბლეს – დაწყებული დარბაისლების მოყვანიდან, ამაზრზენი ჯალათის მიერ შექსპირის დეკლამაციიდან, იმ ეპიზოდიდან, დედა რომ შვილის დანაწერ მორს ეფერება ტირილით, აივნიდან გაშვებული საპნის ბუშტების ეპიზოდს… აქებდა მუსიკას, კოსტუმებს, განსაკუთრებით კი ავთო მახარაძის შეუდარებელ თამაშს… ამაყი ვუსმენდი ამას, ჩემს ანალოგიურ გრძნობებს ვუზიარებდი. დამავიწყდა კიდეც, რატომ ვიყავი იმ საღამოს იქ მისული და გათოშილი…

– როგორ მოახერხეთ ამის გადაღება, ასე ფანტასტიურად იმის თქმა, რაც ასე საზარელი იყო… რა გენიოსები ხართ ეს ქართველები… არა, მაგრები რომ ხართ, აქამდეც ვიცოდი, მაგრამ ეს ფილმი, ეს რეჟისურა, ასეთი მსახიობები, მიწიდან ბოროტების ამოთხრის ხერხი… – ვეღარ ჩერდებოდა ჩემი უცნობი ნაცნობი…

და უცებ, სრულიად მოულოდნელად მითხრა, სრულიად უბრალოდ:

– ეშმაკმა დალახვროს (კ ჩორტუ!) მოდი და მოგაქირავებთ ჩემს ბინას! როგორ შეიძლება, მე ამ ფილმის ნახვიდან რამდენიმე საათში ქართველებს უარი ვუთხრაო…

დამუნჯებული მოვედი სახლში – არ მჯეროდა ბედნიერების… გარდა იმისა, რომ სულ რაღაც 1 კვირა რჩებოდა ბინის დაცლის ვადამდე, და სხვა ვარიანტი არ გვქონდა, ეს ბინა აღმოჩნდა მშვენიერ ადგილზე – მეტრო პროფსაიუზნაიასთან, ძალიან წყნარ ქუჩაზე და რაც მთავარია – ცენტრალური სამედიცინო ბიბლიოთეკიდან 300 მეტრში! – სადაც შემდეგი თვეების დიდი ნაწილი უნდა გამეტარებინა სწორედ…

ასე დაგვეხმარა თენგიზ აბულაძის ეს უკვდავი ფილმი ჩემს მეგობარს და მე…

ვაჰ, მედიავ, რაშიგან ხარ…

სულ უფრო მეტად ცხადი ხდება, რომ მედიას აინტერესებს მხოლოდ ნეგატიური ამბები – როცა ქალებს კლავენ, როცა ლარის დევალვაცია საშიშ ტემპს კრეფს, თუ რუსეთმა ახალი ხელშეკრულება გააფორმა აფხაზეთთან, თუ ბიუჯეტი ვერ სრულდება, თუ ინვესტიციებმა იკლო, თუ პოლიცია გვისმენს და თუ მთავრობაში ნეპოტიზმმა იმძლავრა, თუ უმცირესობებს ჩაგრავენ და ბავშვები შიმშილით იღუპებიან…

როგორც კი მდგომარეობა გამოსწორებისკენ მიდის, მედია ინტერესს კარგავს…

და პრინციპში ჟურნალისტიკას ჩვენ თავად ვუკვეთავთ ამ მუსიკას, რადგან სამწუხაროდ, [საზოგადოების დიდ ნაწილს] უფრო გვიზიდავს საშინელი ამბები, თუნდაც ერთეული და ძალიან ყვითელი… ჰოდა, ისინიც იმას კერავენ, რაც კარგად იყიდება – ზიზილ-პიპილო საზარლობებს…

მეორეს მხრივ კი ეს ნეგატივიზმი, რაღაც დოზით მაინც, ძალიანაც კარგია, რადგან მედია watchdog-ის ფუნქციას უნდა ასრულდებეს და არა – სიზმრების მინისტრისას…

სად გადის ზღვარი სწორ და მრუდე სარკეს შორის? ნამდვილად არსებულ მწვავე პრობლემასა და გაბერილ სენსაციონალიზმს შორის? მართალ და საჭირო თანაგრძნობასა და საკუთარი რეიტინგის მოსამატებლად გაფუებულ ცრუ ემოციონალიზმს შორის?

მზა რეცეპტები არ არის… გასაგებია, რომ მოსახლეობის უმეტესობას “სამი დალიე” მოწონს და უფრო ცოტას – ბახი… გასაგებია, რომ თუ მუდამ ნეგატიურ ინფორმაციას მოვისმენთ, ნიჰილიზმი დაგვახრჩობს, ხოლო თუ მუდამ გებელსურ პროპაგანდას მივირთმევთ, რეალობას ავცდებით და გადავიჩეხებით…

ერთი აშკარაა – წინა ხელისუფლება ფანტასტიურად კარგად ფლობდა მედიის გახედვნის და გაჭენების უნარ-ჩვევებს. შეადარეთ, როგორი დადებითი იყო მათი ძველი მოდელირებები, როცა თავად ფლობდნენ მედიას და ხელისუფლებას, და როგორ ნარნარად გადავიდა ნიჰილისტურ მარაზმატიკაში, როცა ხელისუფლება დაკარგეს და ცა უნდათ გააშავონ…

გამოდის, ახალი ხელისუფლება ვერ ან არ მართავს მედიას?

ჰოდა, იქნებ არც იყოს ეს ცუდი?

ანუ, პარადოქსამდე მივდივართ, რომ როცა ყველაფერს ცუდად გვაჩვენებენ, შეიძლება ეს არც ისე ცუდია, ვიდრე ის, როცა ყველაფერს კარგად გვაჩვენებენ?! იმიტომ, რომ თუ მედია გაშინებს, რომ ლარი/ეკონომიკა დაიქცევა, მაგრამ ის სინამდვილეში არ იქცევა, ეს ხომ უკეთესია, ვიდრე ის, თუ მედია გეუბნება, რომ ომს ვიგებთ და სინამდვილეში ვაგებთ და ხალხს ის ხვრეტენ საკუთარ ეზოებში, რომ ვერც კი იფიქრეს გაქცევა?

თქვენ როგორ ფიქრობთ?…

სცილას, ქარიბდას და ჯანდაბას შორის… (ნაწილი III – თურქეთი)

3) თურქეთი

3.1 პოლიტიკური ინტერესები.
თურქეთიც, ისევე როგორც რუსეთი, საქართველოს თვლის დროებით დაკარგულ ტერიტორიად. ეს განსაკუთრებით ეხება აჭარას, სამცხეს და აფხაზეთსაც, რომელიც, რომ არა რუსული ჯარი, სწორედაც რომ თურქეთის ხელში იყო საუკუნეების განმავლობაში. საქართველოს გეოსტრატეგიული მნიშვნელობა თურქეთისთვის განსაკუთრებით გაიზარდა ბოლო ათწლეულის განმავლობაში, როდესაც ცალკე რუსეთთან ლამის ცივი ომის მდგომარეობა და ცალკე თურქეთის გაზრდილი ამბიციები და მიზნები ნეოოსმანური იმპერიის, ან სულ ცოტა – კულტურული-ეკონომიკური სივრცის გაცოცხლება უაღრესად მნიშვნელოვანი სტრატეგია გახდა. თურქეთი დაინტერესებულია საქართველო საკუთარი ეკონომიკური და უკვე პოლიტიკური გავლენის ქვეშ მოაქციოს, რათა, როგორც აზერბაიჯანთან, ასევე ჩრდილოეთ კავკასიის თურქულენოვან ხალხებთან საერთო სივრცე აღადგინოს, და ამით ჩრდილოეთ კავკასიაში რუსეთის ერთპიროვნული დომინაცია შეარყიოს. საბოლოო ჯამში თურქეთის ინტერესები კიდევ უფრო შორს – ცენტრალური აზიის გავლით ჩინეთთან სატრანსპორტო და ენერგოკორიდორების გაჭრამდე მიდის და ამ ინტერესებში აბრუშუმის გზის ცენტრალური ჰაბის – თბილისის მნიშვნელობა აშკარად სერიოზულია. თურქეთის ამ შორსმიმავალ სტრატეგიაში პირველი ტაქტიკური გამარჯვების ადგილიც დიდი ხანია, გარკვეულია – აჭარა, სადაც თურეთმა სააკაშვილის წყალობით საკმაოდ მყარი ეკონომიკური, რელიგიური, და პოლიტიკური პლაცდარმი შეიქმნა.
თურქეთის მიერ საქართველოში გაბატონების სურვილი ახლა განსაკუთრებით გაძლიერდეს, რადგან რუსეთის და ირანის ერთდროული შედარებითი სისუსტის ფონზე, თან იმ დროს, როცა რუსეთი ღრმა კრიზისისკენ მიექანება უკრაინის ამბების გამო, თურქული სახელმწიფო შესაძლებლობის იმ ფანჯარას ხედავს, რაც მალე შეიძლება ასე კარგად ღია აღარ იყოს.

3.2 საღეისოდ არსებული საფრთხეები/პრობლემები, რომელთაც ბოლო ხანებამდე ცოტა ვინმე თუ იმჩნევდა – სავარაუდოდ, თურქეთს, ისევე როგორც რუსეთს, გააჩნია არამარტო აგენტურული ქსელი, არამედ მისი გავლენას ძლიერ განიცდის საქასრთველოს მთელი რეგიონი – აჭარა, სადაც ეს გავლენა ბოლო 10 წლის განმავლობაში, ისტორიული რეალობის გამოც და სააკაშვილის დიდი ხელშეწყობით, ძალიან გაძლიერდა. საქართველოში ღიად პროთურქული პარტია არ არსებობს, თუმცა, მიხეილ სააკაშვილი, თავისი პოლიტიკური კარიერის ბოლოს, როდესაც ამერიკის მხრიდან პირადად მისი მხარდაჭერა სულ უფრო შესუსტდა, სწორედ თურქეთზე და მის ამჟამინდელ პრეზიდენტ ერდოღანზე აკეთებდა, და არაა გამორიცხული, რომ საკუთარი პოლიტიკური მხარდაჭერის სანაცვლოდ რაიმე განსაკუთრებულ სახის კავშირებზე თუ პრეფერენციებზეც იყო კიდეც თანახმა. საინტერესოა, რომ დღემდე თურქეთი დასავლური სამყაროს ფორპოსტად ითვლებოდა საქართველოს პოლიტოლოგიურ წრეებში, მიუხედავად მისი სულ უფრო აშკარა დისტანცირებისა დასავლური კულტურის და ღირებულებებისაგან. ბოლო 5-10 წლის განმავლობაში აშკარა გახდა, რომ თურქეთის ხელისუფლება სულ უფრო მეტად ავტოკრატიული და არადემოკრატიული ხდება, იზრდება სახელმწიფო სტრუქტურების თუ განათლებისა და კულტურის სფეროს ისლამიზაციის ტენდენციები, ხოლო 2008 წლის ომმაც და, განსაკუთრებით, სირიის კონფლიქტმა ბოლო თვეებში ისიც აჩვენა, რომ ნატოს წევრი თურქეთი სულ უფრო ცდილობს ნატოს წევრ მოკავშირეებს დემონსტრაციულად დაუმტკიცოს, რომ არასდროს არავის ჭკუაზე არ ივლის და თავად აქვს საკუთარი საგარეო და სამხედრო კურსის განსაზღვრის შეუზღუდავი უფლება. თურქეთში სახელმწიფო მანქანის და ინსტიტუტების ისლამიზაციის ტემპები ჯერ კიდევ არაა მაღალი, მაგრამ თუნდაც ამ ტემპების პირობებში ეკონომიკურად და სამხედრო-პოლიტიკური თვალსაზრისით საკმაოდ ძლიერი თურქეთი მომავალში კიდევ უფრო მეტად შეიძლება დაშორდეს დასავლური სამყაროს პრინციპებს, რაც შემდგომში სერიოზული პრობლემის წინაპირობად შეიძლება იქცეს, პირველ რიგში – ნატოს ალიანსისათვის.

განსაკუთრებით საინტერესო იყო სააკაშვილისეული პროექტი “ლაზიკა” – 500,000-იანი ქალაქის უსწრაფესი აშენება მოკლე დროში. საქართველოს იმ დროისათვის დაქცეული ბიუჯეტის და ინვესტიციების მკვეთრი შიმშილის პირობებში, მხოლოდ გარედან ად მხოლოდ რომელიმე სახელმწიფო სუბსიდიით თუ იქნებოდა შესაძლებელი. და ასეთი სახელმწიფო, დაინტერესებულიც და ფინანსურად შემძლებელიც, რეალურად მხოლოდ ერთი იყო – თურქეთი! მისი ლოგიკური ინტერესი კი იმაში იქნებოდა, რომ ჯერ კიდევ სტალინის დროს ცენტრალურ აზიაში გასახლებული ქართველი მუსულმანები (ე.წ. „თურქი მესხები“) დაებრუნებინა და ლაზიკაში კომპაქტურად დაესახლებინა (სახელი „ლაზიკაც“ რომელიც დღეს თურქეთის შემადგენლობაში შემავალი უძველესი ქართველი ტომის სახელია, სწორედ ამ ისტორიის ასახვა იყო! ხომ ადვილი წარმოადგენია, როგორი ნაღმი იქნებოდა თურქეთიდან 1 საათის სავალზე კომპაქტურად ჩასახლებული ნახევარი მილიონი მუსლიმი, რომელთაც არასოდეს დაავიწყდებოდათ, რომ სწორედ თურქეთის წყალობით და ფულით იყვნენ საქართველოში დაბრუნებულები. (შენიშვნა: მიმაჩნია, ქართველი მაჰმადიანები უნდა დაბრუნდნენ, მაგრამ ისე, რომ ამან საქართველოს სახელმწიფოს ისედაც მაღალი გარე- თუ შიდაპოლიტიკური რისკები კიდევ უფრო არ გაზარდოს).

თურქული სახელმწიფო კარგად ახერხებს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის პარალელურად იმაზე თვალის დახუჭვასაც, რომ აფხაზეთში არსებული საგარეო ბიზნესკავშირების ძალიან დიდი წილი სწორედ თურქულ კონტრაქტებზე მოდის.

ბოლო ხანებში გარკვეული პრობლემები წარმოიშვა ისტორიული მემკვიდრეობის დაცვის თუ აღდგენის სფეროში – ჩვენ გვსურს თურქეთში ქართული ისტორიული ძეგლების – ოშკის, ხანძთის, ხახულის, ტბეთის და სხვათა აღდგენა – თან მათი ავთენტურობის შენარჩუნებით, ხოლო თურქულ მხარეს სურს აჭარაში – ბათუმში და სხვაგანაც მეჩეთების აღდგენა-აშენება და რელიგიური მსახურების წარმართვა. ამ საკითხებში მცირედი გადაცდომებიც კი მნიშვნელოვანი პოლიტიკური რისკების მატარებელია, განსაკუთრებით, წინა ხელისუფლების მომხრეების მიერ ამ რისკების ხელოვნურად გაძლიერების სურვილის გათვალისწინებით.

დასაფარავი არაა, რომ აჭარაში და სხვაგანაც ისლამური თეოლოგიური სწავლების გარცელება სწორედ თურქული ფინანსური ინსტიტუტების მხრიდან ხდება. ასევე ხდება მათი მხრიდან რელიგიური სკოლების აქტიური დაფინასება, ხოლო მედრესეების დამთავრების შემდეგ ღარიბი ოჯახების შვილებისათვის თურქეთში განათლების (უხშირესად – რელიგიური განათლების) დაფინანსებაც. შეიძლება რელიგიური ტოლერანტობის დამცველებმა ტოლერანტობის წინააღმდეგ გალაშქრებად ჩათვალონ ჩემი ეს განცხადება, მაგრამ მე უბრალოდ რეალობას ვაფიქსირებ (რასაც ალბათ თავადაც ვერ უარყოფენ) და მაინტერესებს, თავად თურქეთის სახელმწიფო როგორ შეხედავდა იმ მოვლენას, თუ საქართველოს ფინანსური ან რელიგიური ინსტიტუტები თურქეთის ტერიტორიაზე ეთნიკურად ლაზებში ქართული სკოლების ან, მით უფრო, – რელიგიური სასწავლო დაწესებულებების დაფინანსებას დაიწყებდნენ?

თურქეთი სულ უფრო აქტიურად ცდილობს მტკვრის და შავი ზღვის რესურსების ათვისებას. შავ ზღვასთან მიმართებაში მართლაც სამართლიანად გვაკრიტიკებს იმაზე, რომ საქართველოს სანაპიროს დაბინძურება მისთვისაც ზარალის მომტანია. სამაგიეროდ მტკვრის რესურსების სათავისოდ გამოყენებით შეუძლია სერიოზული ზარალი მოგვაყენოს ჩვენც და აზერბაიჯანსაც. ამაზე წაყრუება და ყველაფერზე დათანხმებაც ჩვენი წინა ხელისუფლების “დამსახურებაა”, თუმცა ამჟამად ადვილი არ იქნება ხელმოწერილი დოკუმენტების გადახედვა.

დაბოლოს, თავად აჭარაში (განსაკუთრებით – გონიოში და ბათუმში), საქართველოს ცენტრალური ავტომაგისტრალის გასწვრივ და თბილისშიც, ძირითადად თურქი ეროვნების მოქალაქეების მოსამსახურებლად შექმნილი არალეგალური ბორდელების „აყვავება“ კიდევ ერთი სერიოზული დაპირსპირების წყარო შეიძლება აღმოჩნდეს ორი ქვეყნის ურთიერთობაში, რადგან წინა ხელისუფლების დროს წახალისებულ ამ პრობლემას ჯერ ვერ მოეძებნა სათანადო საკანონმდებლო/მარეგულირებელი პასუხი, ხოლო ადგილობრივ მოსახლეობაში და საქართველოს ეკლესიაში გაღიზიანება და პიროვნული თუ ჯგუფური კონფლიქტის ალბათობა სულ უფრო იზრდება.

3.3 ნეგატიური ისტორიული რეალობები: აქ საერთოდ, ბევრის საუბარი, მგონი ზედმეტია – ცოტა თუ მოიძებნება ქვეყანა, რომელთანაც იმდენი ნეგატიური ისტორიული წარსული გვაკავშირებს, ხოლო უფრო პირდაპირ – რომლისგანაც ომები, ნგრევა, მოსახლების გაჟლეტა თუ მონებად წასხმა გამოგვიცდია, როგორც თურქეთისაგან. თუმცა, ისიც უდავოა, რომ ამ საშინელი გამოცდილების ლამის 100% უკვე თითქმის 100 წელს ითვლის…
უკანასკნელ ხანებში შედარებით ყველაზე უსიამოვნო მომენტი უკავშირდებოდა 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის დროს თურქეთის მხრიდან რუსულ აგრესიაზე ძალიან თავშეკავებულ რეაქციას და მეტიც – ამერიკული გემების შემოსვლაზე (რასაც სულ ცოტა მხარდაჭერის დემონისტრირების ეფექტი უნდა ჰქონოდა) ამერიკული მხარის თხოვნაზე საკმაოდ გაჯანჯლებულ პასუხს.
მაშინვე ძალიან არაერთმნიშვნელოვანი იყო ყარსის ხელშეკრულების გახსენება და თურქეთის მხრიდან რუსეთის გაფრთხილება იმაზე, რომ ბათუმში რუსული ჯარის შესვლას აღნიშნული ხელშეკრულების თანახმად მოჰყვებოდა აჭარაში თურქული ჯარის შემოყვანა. ამ ფაქტს მაშინ მხოლოდ დადებითი ჟღერადობა მიეცა, რაც შემდგომში თანადათან კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა…
ყველაზე პრობლემატური ისევ არის თურქეთის ისლამიზაციის საკითხი. რამდენადაც სეკულარული, ევროპისაკენ მაცქერალი თურქეთი მართლაც სასარგებლო და მრავალმხრივ სტრატეგიულ პარტნიორად მოიაზრებოდა, იმდენად უფრო რთული იქნება ასეთ პარტნიორობაზე ორენტირება, თუ თურქეთი გავითარების პროევროპულ (ქემალისტურ) კურსს ისლამიზაციის და ნეოოტომანურ კურსზე შეცვლის. იდეოლოგიურად ეს უკვე მომხდარი ფაქტია.

3.4. პოზიტიური ისტორიული მომენტები, რომლებიც არ უნდა იყოს დავიწყებული.
1991 წ. საქართველოს დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ თურქეთის ხელისუფლებამ სერიოზული როლი ითამაშა საქართველოს ფაქტიურ დამოუკიდებლობის მიღწევაში, და განასაკუთრებით – ენერგეტიკული და სატრანსპორტო პროექტების ერთობლივი განვითარების გზით – საქართველოს ფინანსურ მოძლიერებაში. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის და ბაქო-თბილისი-ერზერუმის გაზსადენის, ბაქო-თბილისი- ახალქალაქი-ყარსის რკინიგზის მნიშვნელობა საქართველოს სახელმწიფოს გეოსტრატეგიული შეფასებისათვის ძალიან მაღალია.
საერთოდ, კი, ჩვენთან მიმართებაში თურქეთის და რუსეთის პოზიტიური და ნეგატიური ასპექტების მხრივ ზუსტად სარკული სიმეტრიაა – ორივე ერთმანეთის გაძლიერების პრევენციას ცდილობს და საქართველოსთვის ეს გეოსტრატეგიული მეტოქეობა ცუდი არ უნდა იყოს, თუ სწორ და ნატიფ დიპლომატიას მოვახერხებთ ოდესმე – იმის მსგავსს, როგორსაც ადრე ეწეოდნენ კიდეც წარმატებული ქართველი მეფეები (ასეთები ბევრი არ გვყოლია, სამწუხაროდ). ბოლო 25 წლის განმავლობაში, როდესაც საქართველოს მთავარი პოლიტიკური საფრთხეები და რისკები რუსეთიდან მომდინარეობდა, თურქეთი ჩვენი სამეზობლოდან მთავარი და სერიოზული სტრატეგიული პარტნიორი იყო. თუმცა, რამდენხანს გაგრძელდება ეს სტატუს კვო, ძნელი სათქმელია. თუ რუსეთის დასუსტება იხილა, თურქეთის ამბიციები (და ჩვენთვის – მისგან მომდინარე რისკებიც), სავარაუდოდ, სწრაფად გაიზრდება.

3.5. ნეგატიური პოტენციური პერსპექტივები, რომლებიც არ უნდა იქნას უგულვებელყოფილი.
ეს პერსპექტივები, დაკავშირებული ნეოოსმანური იმპერიის იდეის განხორციელების რეალობასთან, ძალიან კარგად არის ასახული ვასილ მაღლაფერიძის სტატიაში „ახალი ოსმალეთი, აზიზიეს მეჩეთი და გზაჯვარედინი“ (http://for.ge/view.php?for_id=10417&cat=2), რომელიც 2012 წლის აპრილში გამოქვეყნდა, და რომელსაც აქტუალობა არამცთუ არ დაუკარგავს, არამედ მოვლენათა განვითარებამ მასში ასახული პერსპექტივები დაადასტურა. თურქეთის მზარდი ისლამიზაცია და ნეოოსმანური (ფაქტიურად – ნეოოტომანური) იმპერიის აღორძინება, თუნდაც კულტურულ-ისტორიული ერთობის საფარქვეშ, სულ უფრო მზარდი ტემპებით მიდის, მისი შემადგენელი კომპონენტები კი სულ უფრო აშკარა და დაუფარავი ხდება – დასავლეთისგან დისტანცირება, ევროკავშირში გაერთიანების ოცნებაზე თავის დანებება, ევროპისაგან და ამერიკისაგან დამოუკიდებელი საგარეო კურსის გატარება, იმპერიის ახლანდელ და მომავალ ტერიტორიაზე მაცხოვრებელი ხალხებისათვის მეტი კულტურული ავტონომიის შეთავაზება, და, ამავე დროს, ურთიერთობების განმტკიცება რუსეთთან, ირანთან და მთელ მუსლიმანურ სამყაროსთან – განსაკუთრებით, აფრიკასთან და ახლო აღმოსავლეთთან. ამ თეორიის ავტორი – პროფესორი დავითოღლუ უკვე თურქეთის პრემიერ-მინისტრია და სრული თავისუფლება და პრეზიდენტ ერდოღანის მხარდაჭერა აქვს თავისი ხედვების რეალობად ქცევის საქმეში. თურქეთის ხელისუფლებამ – ერდოღანის სამართლიანობისა და ერთიანობის პარტიამ მშვენივრად მოახერხა ყველაზე უკეთ გამოეყენებინა „არაბული გაზაფხულის“ საკმაოდ მოულოდნელი შედეგები, გადაიტანა ძალიან მძიმე შიდაპოლიტიკური კრიზისი, რაც ტაქსიმის მოედნის პროტესტებს მოჰყვა და დარწმუნებულმა, რომ ამ პროტესტების მკვეთრი იდეოლოგიური მხარდაჭერა დასავლელი პარტნიორი ქვეყნებიდან მოდიოდა, კიდევ უფრო მკვეთრად იწყო სირიის და ერაყის ისლამური სახელმწიფოს და სხვა საკითხებში დასავლეთისაგან დემონსტრაციულად განსხვავებული პოზიციების დაფიქსირება. ამას ემატება დასავლეთის სულ უფრო მეტი დაპირისპირება უკრაინის გამო რუსეთთან, რასაც თურქეთი მშვენივრად იყენებს და სულ უფრო მეტად დამოკიდებულს ხდის რუსეთს საკუთარ თავზე, რაც რამდენიმე დღის წინ პუტინის მიერ „სამხრეთის ნაკადის“ თურქეთში გადამისამართებაშიც გამოიხატა! თან, თუ იმას გავითვალისწინებთ, რომ რუსეთს ჯერჯერობით არც უთხოვია თურქეთის თანამონაწილეობა შავი ზღვის ფსკერზე ამ ახალი გაზსადენის მშენებლობაში, არაა გამორიცხული, რომ რუსეთი თავადაც შეეგუება ამ გაზსადენის მშენებლობის დაფინანსებას, ოღონდაც კი თურქეთი თანახმა იყოს პროექტში მონაწილეობაზე, რომელიც მის გარეშე საერთოდ იშლება…
რა თქმა უნდა, ამ ორ ძველ მეტოქე იმპერიას შორის „თბილი ურთიერთობები“ ძალიან მყიფეა. გაძლიერებული თურქეთი სწორედ რუსეთისთვის უნდა იყოს მთავარი საფრთხე და ვერავინ ისე მშვენივრად ვერ ჩაანაცვლებს რუსეთის დასუსუტებულ იმპერიას ევრაზიული კავშირის რუდუნებით ნალოლიავები იდეის მფლობელობიდან, როგორც ნეოოსმანური იმპერია! რუსეთი ამას კარგად გრძნობს, როგორც სულ უფრო მზარდ მეტოქეობას ცენტრალურ აზიაში, აზერბაიჯანში, აფხაზეთში და ყირიმშიც! და მაინც, რუსეთი ისეა დაბრმავებული დასავლეთის „ადგილზე მოსმის“ სურვილით (რაც ნამდვილად სიმეტრიული სურვილია უკვე), რომ როგორც ჩინეთთან, ასევე ახლა თურქეთთანაც, მზად არის დაივიწყოს სტრატეგიული მეტოქეობა და დროებით მეკავშირეობა ითამაშოს… თურქეთისათვის საკუთარი გაზის მთავარი კორიდორის ფუნქციის მინიჭება რუსეთს გრძელვადიან პერსპექტივაში არ უნდა აწყობდეს, რადგან თურქეთსაც სერიოზულად შეეძლება მომავალში გაზის ნაკადების შეჩერების მუქარით როგორც რუსეთის, ასევე – ევროპის შანტაჟირება, მით უფრო, თუ აზერბაიჯანიდან და ცენტრალური აზიიდან მომავალი მარშრუტებიც სწორედ თურქეთზე გაივლის და სწორედ იგი გახდება გაზის “ბეჭდების მბრძნებელი”.

ჩვენი რისკები ამ დროს კიდევ უფრო იზრდება – თუ ადრე რუსეთი და ამერიკა აქტიურად იყენებდნენ საქართველოს როგორც პოლიტიკის მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს, მაგრამ არა ობიექტს, ახლა უკვე თურქეთმა და რუსეთმაც შეიძლება დაიწყონ მსგავსი თამაშები, რასაც ხშირად უკვე ცნობილი შედეგი შეიძლება მოჰყვეს – ჩვენი ინტერესების ხარჯზე იმპერიული ინტერესების შეთანხმება/მოლაპარაკება. თან საკმაოდ მოსალოდნელია, რომ განსხავებით ამერიკისა და ევროკავშირისაგან, აღნიშნული ჩრდილო-სამხრეთული თამაშები (კინაღამ „შიმშილის თამაშები“ დავწერე, თფუი ეშმაკს!) გაცილებით უფრო რისკიანი შეიძლება აღმოჩნდეს, როცა მარტო ერთ მხარეს კი არ შეიძლება ჰქონდეს ტერიტორიების მიტაცება-ანექსიის სურვილი, არამედ ორივეს.

ასეთ პირობებში ის მოულოდნელი წინადადება, რაც ქ-ნმა ნინო ბურჯანაძემ ამ დღეებში წამოაყენა, რომ რუსეთისა და თურქეთის მთავრობებისთვის საქართველოს შეეთავაზებინა, ”სამხრეთის ნაკადის” ჩასანაცვლებელი გაზსადენი არა შავ ზღვაზე, არამედ – საქართველოს ტერიტორიაზე გაეტარებინათ, უნდა ითქვას, ძალიან დამაფიქრებელი, – ერთდროულად მომხიბლავი და საშიში წინადადებაა…
არაა გამორიცხული, ეს წინადადება მხოლოდ რუსეთს დაუჯდეს თავში (რომელსაც გაზსადენის გაყვანის ხარჯები მნიშვნელოვნად შეუმცირდება), მაგრამ არა – თურქეთს, რომელიც ამ ვარიანტში ასეთი გაზსადენის სომხეთამდე და შემდეგ ირანამდე დაგრძელების მისთვის არასასურველ ვარიანტს დაინახავს. მაგრამ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ორივე ეს სახელმწიფო ამ წინადადებას მომგებიანად ჩათვლის, ხომ არ იქნება, ჩვენი პროექტში მონაწილეობა იმ საფრთხის შემცველი, რომ უკვე კიდევ ორ იმპერიას საბაბს მივცემთ ჩვენს ტერიტორიაზე გამავალი გაზსადენის დაცვის საბაბით სამხედრო შენაერთების შემოყვანა მოითხოვონ ერთ არამშვენიერ დღეს? ისიც საფიქრებელია, როგორ შეხედავს ამ ინიციატივას ერთი მხრივ, – აზერბაიჯანი, და, მეორე მხრივ, – ევროპა და ამერიკა, რომელთათვისაც საქართველოს მიერ რუსეთში გაყიდული მწვანილი და ღვინო მართლაც არ არის ისე მნიშვნელოვანი, რომ სანქციებთან მიერთება მოგვთხოვონ, მაგრამ თუ რუსეთს ასეთ კრიტიკულ მომენტში მისი უმსხვილესი ენერგოპროექტის რეალიზებაში დავეხმარებით, ამას ნამდვილად არ ჩათვლიან „ნეიტრალურ“ და „საშინაო“ ნაბიჯად სტრატეგიული პარტნიორის მხრიდან …

დასკვნები:

I. საქართველოს კიდევ დიდხანს მოუწევს ერთზე მეტი იმპერიის სტრატეგიული ინტერესების გადაკვეთაზე ცხოვრება. თავად ეს ფაქტი საფრთხილოც არის და სერიოზული პერსპექტივაც ერთდროულად. საქართველოს ხელისუფლების და საზოგადოების დიპლომატიურ და კონსენსუსის ნიჭზეა დამოკიდებული ამ მომენტის სახეიროდ გამოყენება.

II. საქართველოს ხელისუფლებამ უნდა გააცნობიეროს, რომ არცერთი იმპერიის მტრად გადაკიდება არ ღირს და რომ იგი არ უნდა იქცეს რომელიმე იმპერიის მეორის მიმართ დაპირისპირებული ინტერესების განხორციელების ბრმა ინსტრუმენტად. ეს ძალიან რთული საკითხია. პარადოქსი აქ იმაშია, რომ სამკუთხედი უფრო რთული მდგომარეობის, მაგრამ ამ მდგომარეობიდან გამოსავლის მოძებნის ოდნავ უკეთეს შანსს იძლევა, ვიდრე მხოლოდ ორ მოთამაშეს შორის ფრონტალურ ჭიდილში გაჩხერა.

III. ასევე პარადოქსული შეიძლება აღმოჩნდეს ის, რომ რომელიმე მიმართულებით დაჟინებით სწრაფვაზე უფრო მომგებიანი იქნებ იყოს გაურკვეველი სტატუსით მოლოდინის რეჟიმში ყოფნა. აღარავისთვის საიდუმლო აღარ უნდა იყოს, რომ ნატოს კარი ჩვენთვის ახლა უფრო დახურულია, ვიდრე ღია, და ეს ყველაზე კარგად რუსეთმა იცის. ჩვენი აუცილებელი ამოცანაა, მივიღოთ რაც შეიძლება უფრო გულახდილი (და არა – ”დამაიმედებელი”) პასუხი კითხვაზე, როდის და რა პირობებით შეიძლება მოხდეს ამ კარის რეალურად გაღება. სანამ ეს არ მომხდარა, ნურავის გაუკვირდება, რომ გაუგებარი სტატუსით ყოფნა იქნებ უფრო ნაკლებსაშიში აღმოჩნდეს, ვიდრე მაპის მიღების დაანონსება, რაც რუსეთზე უმალ ისევ საშინელი გამაღიზიანებლის ეფექტის როლს ასრულებს, კორიდის ხარისათვის წითელი ნაჭრის ფრიალის მსგავსად. ამ მხრივ, გაცილებით უფრო საინტერესოა იმის გაგება რეალობაში რას ნიშნავს – “ნატოს არაწევრი მთავარი სტრატეგიული მოკავშირე სახელმწიფოს” სტატუსი, რაც ამერიკამ უკრაინას მიანიჭა.

IV. უახლოეს 4 თვეში ბევრი აქამდე იდუმალი რამ გაცხადდება. რუსეთი სულ უფრო ღიად მიანიშნებს, რომ მის წინააღმდეგ 2014 წლის მარტში დაწესებული სანქციების 1 წლის ვადის გასვლის შემდეგ ევროკავშირის რიგებში ელოდება გახლეჩვას სანქციების მხარდაჭერის მხრივ, რაც სანქციების გაუქმების ტოლფასი იქნება. ამიტომ, სავარაუდოდ ახალი წლის შემდეგ რუსეთი მოახდენს მთელი თავისი სამხედრო და საინფორმაციო-პროპაგანდისტული საშუალებების მაქსიმალურ გამოყენებას, რომ აღმოსავლეთ უკრაინა (ხარკოვის ჩათვლით ან მის გარეშე) თავის სრულ კონტროლს დაუქვემდებაროს, კიევის ხელისუფლების წინააღმდეგ მასობრივი საპროტესტო აქციების ორგანიზება მოახერხოს და ამ ახალი დე-ფაქტო დამოუიკიდებელი სეპარატისტული რეგიონის შექმნით მარტამდე სწორედ ისეთი სტატუსი დააფიქსიროს, როგორიც აფხაზეთში ჰქონდა 1993-2008 წლებში. თუ აშშ და დასავლეთ ევროპა ამას შეეგუება, უკრაინას 2015 წლის დასაწყისში საომარი მოქმედებების ახალი ძალით გაჩაღების შემთხვევაშიც კი რეალურ სამხედრო დახმარებას არ გაუწევს და 2015 წლის მარტში მართლაც მოუხსნის თავისი პროგრამა-მინიმუმის მიმღწევ რუსეთს ეკონომიკურ სანქციებს, ეს ჩვენთვისაც უმწარესი გაკვეთილი უნდა იყოს, რომ არასოდეს რუსეთთან რეალურ დაპირისპირებაზე დასავლეთი არ წავა და ჩვენი მომდევნო სტრატეგიაც და ტაქტიკაც სწორედ ამის გააზრებით უნდა ავაგოთ.

V. როგორც სერიოზული საფრთხეების შემცველი აღმოჩნდა 1989-90 წლებში საბჭოთა იმპერიიდან გამოსხლტომა, ისევე არ იქნება უმტკივნეულო იმის მცდელობა, რომ საქართველომ ისევ იცვალოს ვექტორი. ამიტომ, რომ ახლო მომავალში საქართველომ ყველაფრის მოუხედავად უნდა შეინარჩუნოს ევროატლანტიკური მისწრაფების ვექტორი, თუმცა, ამავდროულად ფრთხილად უნდა გაარკვიოს ორი დანარჩენი იმპერიის რეალური ზრახვები და ის შესაძლო კომპრომისები, რომელზეც ისინი შეიძლება წავიდნენ საქართველოს ვექტორის მომავალი ცვლილების შემთხვევაში. აქვე არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ევროატლანტიკური მისწრაფება ჩვენთვის არა მხოლოდ გეოსტრატეგიული დაცულობის იმედია, არამედ – სახელმწიფოს უკეთესი, უფრო სამართლიანი და დემოკრატიული მოდელისაკენ სწრაფვა, ხოლო რუსეთს და თურქეთს ამ მხრივ ბევრი არაფრის შემოთავაზება არ შეუძლიათ ამჟამად – მათი სახელმწიფო მოწყობის სისტემები ნამდვილად არ არის უფრო მომხიბვლელი!

VI. საქართველოს წინა ხელისუფლება ხშირად იხსენებდა ფინეთს, როგორც რუსეთის იმპერიის წინააღმდეგ მამაცად მებრძოლ პატარა სახელმწიფოს, რომლის არმიის ხელმძღვანელობის სიბრძნემ, ჯარისკაცების გმირობამ და პოლიტიკურმა თავგანწირვამ რუსეთს არ მისცა შესაძლებლობა ეს ქვეყანა ჩაეყლაპა. საინტერესო ისაა, რომ ეს ისტორიის მხოლოდ ნაწილია და არა – სრულად მოყოლილი ამბავი. საქართველოს ყველაზე ხანმოკლე ომის ”შემოქმედნი”, რომელთაც მანერჰაიმის ხაზი და თავდაცვის აუცილებლობა მხოლოდ 2008 წლის აგვისტოს ომის სამარცხვინოდ წაგების შემდეგ გაახსენდათ, იმას აღარ ჰყვებიან, რით იყო დაკავებული ფინეთი მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, როცა ომიც წაგებული (თუმცა – ღირსეულად წაგებული) ჰქონდა და ტერიტორიებიც – დაკარგული! ფინეთი გახდა მისი ტერიტორიების დამპყრობი საბჭოთა კავშირის მთავარი სავაჭრო პარტნიორი და ნეიტრალიტეტის პირობებში მოახერხა სსრკ-დან ისეთი სერიოზული ეკონომიკური მოგების მიღება, როგორიც არ დასიზმრებია საბჭოთა კავშირთან გაცილებით მკაცრად დაპირისპირებულ ნატოს სხვა ქვეყნებს.

VII. სამწუხაროდ, ჩემს მიერ მოყვანილი მოდელი – რუსეთთან და ევროკავშირთან ერთდროულად მომგებიანი ვაჭრობით ისეთი ეკონომიკური წარმატების შექმნა, რაც აფხაზებს ჩვენსკენ შესაძლო მობრუნებაზე ფიქრს დააწყებინებდა (განსაკუთრებით – ახლა, როცა მალე ნახავენ, სინამდვილეში როგორ ”ზრუნავს” მათ დამოუკიდებლობაზე რუსეთი) ჩვენს პირობებში ოდნავ უტოპიური თუ არა, ძალიან ძნელი განსახორციელებელი იქნება. რადგან ცივი ომის დროს სსრკ-ს მთავარი სამიზნე ფინეთი არ იყო, ხოლო ჩვენ, თუ უკრაინას ხელი მოუთავა, ძალიანაც მალე შეიძლება ისევ გავხდეთ რუსეთისთვის მთავარი სამიზნე და მალევე ვიგრძნოთ, რომ ჩვენთვის რუსული ბაზრის გახსნა მხოლოდ დროებითი სატყუარა იყო და არა – კეთილმეზობლობის და ურთიერთსასარგებლო ვაჭრობის ხანგრძლივი და მყარი სტრატეგია.

VIII. ჩვენი მთავარი და უსწრაფესი ამოცანა უნდა იყოს საზოგადოების კონსოლიდაცია და ეკონომიკური განვითარება. ამიტომ რაც შეიძლება მალე უნდა დასრულდეს წარსულთან გამოიჯვნა – გასასამართლებელი უნდა გასამართლდეს, უსამართლოდ წართმეული ქონებები უნდა დაბრუნდეს, მოსანანიებელმა უნდა მოინანიოს, დანარჩენებს ყველას უნდა მიეტევოს და გავაკეთოთ ის, რაც გერმანელმა, იაპონელმა, იტალიელმა, ესპანელმა ხალხებმა მოახერხეს გაცილებით მძიმე პირობებში – ქვეყნის აღორძინება… ამისთვის უეჭველად დაგვჭირდება ჩვენი მიგრანტების რეინტეგრაცია საზოგადოებაში…

ადვილი არ იქნება… ძალიან ძნელი იქნება… ადვილი კაპიტულაცია და მონობაა მხოლოდ…

გავიხსენოთ ბატონი ჭაბუას ბრძნული შეძახილი –

– ჭკუით, ქართველებო, ჭკუით!